Και στην Αργεντινή η επιμονή στο ΔΝΤ, η αυστηρή προσαρμογή στη λιτότητα και η θηλιά του χρέους θεωρούνταν μονόδρομος και κάθε άλλη προοπτική συνώνυμη του θανάτου, της απομόνωσης και της εξαθλίωσης. Κι εκεί, ο συσχετισμός δυνάμεων φάνταζε αμείλικτος. Και όμως ήρθε η ορμή της εξέγερσης να επιβάλει το δικό της νόμο, τη δική της λογική για την ιστορία.
του Θάνου Ανδρίτσου
Πριν από περίπου δέκα χρόνια, βγήκε στις αίθουσες των κινηματογράφων μια ταινία με τίτλο Kάντο όπως ο Μπέκαμ. Διηγούταν την ιστορία μιας νεαρής Ινδής που λάτρευε το ποδόσφαιρο και ήθελε να μοιάσει στο ίνδαλμά της, το βρετανό Ντέιβιντ Μπέκαμ. Σήμερα, στην Ελλάδα, πολλές φορές συζητιέται κάτι αντίστοιχο, όχι βέβαια για να γίνει μια ολόκληρη χώρα μεσοεπιθετικός, αλλά για κάτι διαφορετικό, που θα μπορούσε να πάρει τον τίτλο Κάντο όπως η Αργεντινή, με αναφορά στην εξέγερση του 2001.
Κλείνοντας σήμερα το μικρό αυτό αφιέρωμα στα 10 χρόνια από το αργεντινάζο, υπογραμμίζουμε αυτή την αναζήτηση μιας αγωνιστικής εναλλακτικής από την καταστροφική πορεία που διαβαίνουμε τα τελευταία χρόνια. Πάντοτε, κάθε εξεγερτική κατάσταση λειτουργούσε σαν φάρος του οποίου το φως κρατούσαν οι αγωνιζόμενοι σε κάθε μεριά του κόσμου. Όπως εκεί μπόρεσαν να αλλάξουν σελίδα, έτσι μπορούμε κι εμείς, ενάντια στους δικούς μας δυνάστες.
Σε τι συνίσταται η υιοθέτηση του αργεντίνικου παραδείγματος; Αδιαμφισβήτητα σε όλη την πορεία πριν και μετά την εξέγερση. Μια χώρα συνδέει την εξέλιξη και την οικονομική της πολιτική με τις ΗΠΑ και τους διεθνείς οργανισμούς, κυρίως με το ΔΝΤ σε ένα μακροχρόνιο πρόγραμμα δημοσιονομικής εξυγίανσης. Ο παραγωγικός ιστός καταστρέφεται, η φτώχεια και η ανεργία εκτινάσσονται, ώσπου έρχεται η κατάρρευση, το πάγωμα των καταθέσεων και το ανυπέρβλητο κοινωνικό αδιέξοδο. Κι όμως, εκείνη τη στιγμή, ο λαός εισβάλλει ορμητικά στο προσκήνιο και με ένα συνεχή αιματηρό αγώνα διώχνει –με το γνωστό ελικόπτερο– τον πρόεδρο και την κυβέρνηση. Μετά και την εκδίωξη και άλλων προέδρων έρχεται μετά από δύο χρόνια η εκλογή του Κίρχνερ, συνδυαζόμενη με ένα μετριοπαθές πρόγραμμα που μειώνει το χρέος και φέρνει σταδιακά βελτιώσεις στο βιοτικό επίπεδο.
Είναι επομένως εμφανέστατα τα θετικά διδάγματα που μπορούν να μεταφερθούν στην Ελλάδα. Στις αρχές του νέου αιώνα, μόλις δέκα χρόνια μετά τις καταρρεύσεις και την ενσωμάτωση της Αριστεράς και ενώ όλοι μιλούσαν για το «τέλος της ιστορίας», ήρθε το Αργεντινάζο να θυμίσει ότι η ιστορία κρίνεται από την ταξική πάλη. Ότι σε οποιεσδήποτε συνθήκες, η δύναμη των αγωνιζόμενων εργαζόμενων μπορεί να φέρει τούμπα την ιστορία, μπορεί να ανοίξει δρόμους. Δεν είναι άσχετο το παράδειγμα, όπως μερικοί υποστηρίζουν. Και εκεί η επιμονή στο ΔΝΤ και τις διεθνείς συμφωνίες, η αυστηρή προσαρμογή στα προγράμματα λιτότητας και η θηλιά του χρέους θεωρούνταν μονόδρομος και κάθε άλλη προοπτική συνώνυμη του θανάτου, της απομόνωσης και της εξαθλίωσης. Και εκεί, ο συσχετισμός δυνάμεων φάνταζε αμείλικτος και έκανε πολλούς να θεωρούν ανέφικτη κάθε απόπειρα ή και ριψοκίνδυνη. Και όμως, ήρθε η ορμή της εξέγερσης να επιβάλει το δικό της νόμο, τη δική της λογική για την ιστορία.
Μπορείς να ανατρέψεις έναν πρόεδρο, μπορείς όμως να φέρεις και βελτιώσεις; Αυτό είναι το επόμενο ερώτημα, όπου επίσης υπάρχει πολύτιμη παρακαταθήκη. H σημαντική βελτίωση των συνθηκών ζωής, με τη μείωση της ανεργίας και της φτώχειας δεν ήταν παρά νίκες ενός διαρκούς αγώνα με αποκορύφωμα το διήμερο 19-20 Δεκέμβρη του 2001 και υποχωρήσεις τις οποίες αναγκάστηκε να αποδεχτεί η αστική τάξη. Αυτό επίσης πρέπει να το κρατήσουμε. Μπορούμε, στο σήμερα, να επιβάλλουμε κατακτήσεις του εργατικού κινήματος που να βελτιώσουν τη θέση μας, ωστόσο κάτι τέτοιο απαιτεί συνολικό κλονισμό της αστικής κυριαρχίας με εξεγερτικά γεγονότα. Ταυτόχρονα, όπως υποστηρίζει και σε πρόσφατο κείμενό του ο Κώστας Λαπαβίτσας, δεν μπορούμε ούτε να δεχτούμε ότι η Αργεντινή μπορούσε να κάνει κάτι τέτοιο επειδή είχε περισσότερες εξαγωγικές δυνατότητες, ενώ η Ελλάδα έχει μπροστά της μόνο καταστροφή. Όχι, ακόμα και σε αυτές τις συνθήκες, αν ορίσουν οι εργαζόμενοι τη μοίρα τους, έξω από τη μέγγενη του ευρώ και της ΕΕ, μπορούν άμεσα να υπάρξουν σημαντικά σημάδια βελτίωσης.
Όμως πρέπει να σκάψουμε βαθύτερα. Γιατί για μας το ερώτημα μάλλον πρέπει να τίθεται ως εξής: Μπορείς να ανατρέψεις τον πρόεδρο, μπορείς όμως να ανατρέψεις την επίθεση; Ή και πιο πολύ, μπορείς να ανατρέψεις το σύστημα; Και αν ναι, πώς; Γιατί το παράδειγμα της Αργεντινής πρέπει να το μελετήσουμε με όλη την αντιφατικότητα, τα όρια και τα πισωγυρίσματά του. Όχι για να κάνουμε εύκολες κριτικές, ούτε για να το παίξουμε μετά Χριστόν προφήτες, αλλά γιατί μόνο έτσι μπορούν πραγματικά να αξιοποιηθούν τα συμπεράσματα για την διαφορετική κατάσταση στην Ελλάδα σήμερα. Άλλωστε, αυτό δεν έκανε ο Λένιν με την εμπειρία της Κομμούνας;
Ένα πρώτο ζήτημα έχει να κάνει με το χρόνο και τον τόπο του Αργεντινάζο, που διαφέρει αισθητά. Οι αρχές του αιώνα μπορεί να έφερναν τα πρώτα δείγματα από την κρίση του ολοκληρωτικού καπιταλισμού, σε τίποτα όμως δεν συγκρίνονται με την εποχή μετά το ξέσπασμα της κρίσης και την παγκόσμια ύφεση που τα τελευταία χρόνια πλήττει την καρδιά του καπιταλιστικού κόσμου. Και βέβαια αυτό συνδέεται και με το επίπεδο του κινήματος διεθνώς, την άνοδο παγκόσμια αν και αντιφατικά των εργατικών και λαϊκών αγώνων. Από την άλλη, δεν μπορεί να λησμονείται η καθοριστική σημασία της γεωγραφικής τοποθεσίας. Από τη μια μεριά η ύπαρξη του Τσάβες στη Βενεζουέλα και γενικά η στροφή ολόκληρης της λατινοαμερικανικής ηπείρου προς μια αντιαμερικανική, αντιιμπεριαλιστική, αριστερόστροφη προοπτική αποτελούσε εμφανώς μια βοήθεια, με συγκεκριμένες υλικές αποτυπώσεις, όπως τον ευνοϊκό δανεισμό για την αποπληρωμή του χρέους. Από την άλλη, αυτό το κλίμα, σε συνδυασμό με την ύπαρξη κομματιών εντός της αστικής τάξης που έρχονταν σε σύγκρουση με την αμερικανική ηγεμονία και επιδίωκαν μια συνεργασία με λατινοαμερικανικά κράτη, δημιουργούσε και εντονότερες διεργασίες ενσωμάτωσης, πράγμα που τελικά συνέβη εκφραζόμενο και πολιτικά και κοινωνικά από κομμάτια του ίδιου του αριστερού περονισμού που κυβερνούσε τη χώρα για δεκαετίες.
Είναι έτσι τα πράγματα στην Ελλάδα; Μάλλον όχι, χωρίς βέβαια να αποκλείονται σενάρια που θα εμφανιστούν στο βαθμό που αναπτύσσεται η ταξική πάλη. Ωστόσο, πιστεύουμε ότι σήμερα, με την παγκόσμια κρίση να περιορίζει τις δυνατότητες πρώτα και κύρια των κυρίαρχων, σε μια ΕΕ και μια ευρωζώνη που κλονίζεται όλη μαζί από την κρίση χρέους, έχουμε ένα διαφορετικό έργο. Το σπάσιμο της ασφυκτικής αλυσίδας, η αρχή της άλλης πορείας θα είναι πιθανότατα πιο δύσκολη. Ωστόσο, όταν γίνει αυτό το βήμα, τότε όλο και πιο εύκολα θα μπορέσουμε να ολοκληρώσουμε το δρόμο που άνοιξαν οι εξεγερμένοι το 2001, δηλαδή το δρόμο της ανατροπής της αστικής κυριαρχίας και της οικοδόμησης μιας άλλης εξουσίας από τους εργαζόμενους.
Από την εξέγερση στην επανάσταση
Και αν οι διεθνείς συσχετισμοί, σε σχέση με τη θέση της Ελλάδας, φαντάζουν δυσχερέστεροι, εμείς υποστηρίζουμε ότι ένας νέος διεθνισμός των αγωνιζόμενων λαών ήδη γεννιέται. Και ποιος μας λέει ότι μαζί με μια ελληνική εργατική εξέγερση, δεν θα ξυπνήσει το γειτονικό θηρίο της Ιταλίας με το μάλλον κοιμισμένο κίνημα ή και η μητέρα των επαναστάσεων Γαλλία;
Όμως δεν αρκεί αυτή η αναγνώριση. Πρέπει να δούμε σοβαρά και τη μεγαλύτερη παρακαταθήκη της Αργεντινής που είναι τα όργανα του κινήματος, που πρωταγωνίστησαν στην εξέγερση, έδωσαν διάρκεια στον αγώνα, ακόμα και διαμόρφωσαν σε ορισμένες στιγμές σπέρματα δυαδικής εξουσίας. Τέτοια είναι οι καταλήψεις τον εργοστασίων και η διαχείρισή τους με εργατικό έλεγχο, οι επιτροπές των ανέργων, οι λαϊκές συνελεύσεις κ.ά. Πρέπει να οικειοποιηθούμε άμεσα την κληρονομιά αυτή με νέα όργανα του λαού, στους χώρους εργασίας και στις γειτονιές. Χωρίς αυτά μπορεί να έρχονται ξεσπάσματα που κάθε φορά θα συγκρούονται σε τοίχους και θα ξανασβήνουν. Ωστόσο όταν οι εργαζόμενοι κατακτούν με την ίδια τους την πείρα μορφές αυτοοργάνωσης και όργανα επιβολής, τότε η πάλη αποκτά διάρκεια και προοπτική.
Πρέπει όμως και τις μορφές αυτές να τις βλέπουμε πάντοτε συνδεδεμένες με το στόχο της αντικαπιταλιστικής διεκδίκησης, της επανάστασης και της εργατικής εξουσίας, και όχι σαν στατικές ολοκληρωμένες μορφές. Πολλοί σύγχρονοι διανοητές, όπως ο Τζον Χόλογουεϊ, πέφτουν σε αυτό το λάθος αναγνωρίζοντας σε μορφές σαν τους πικετέρος της Αργεντινής, όπως συγκεκριμένα αναφέρουν, αυτές τις ρωγμές στον καπιταλισμό που αντιπροσωπεύουν τον κομμουνισμό στο σήμερα. Ίσως σημαντικότερο να είναι το παράδειγμα του περάσματος στα χέρια των εργατών κομματιών της παραγωγής κάτι στο οποίο καλεί και σήμερα ο Ρίτσαρντ Γουλφ, τους «καταληψίες» του παγκόσμιου «Occupy» κινήματος. Και σαφώς έχει δίκιο. Ωστόσο δεν πρέπει να ξεχνάμε αυτό που υπενθυμίζει σε πρόσφατο κείμενό του ο Ντέιβιντ Χάρβευ. Ότι, όπως επισημαίνει και ο Μαρξ, η κυκλοφορία του κεφαλαίου συγκροτείται σε τρεις διαφορετικούς κύκλους, του χρήματος, της παραγωγής και του εμπορίου. Καταλαμβάνοντας έναν από αυτούς, μπορεί να επιτυγχάνεις ένα ηρωικό αγωνιστικό παράδειγμα ωστόσο, τα όρια της ζωής του θα είναι πάντα περιορισμένα μέσα σε αυτές τις χρηματοπιστωτικές και συναλλαγματικές συνθήκες και μέσα σε αυτό το καθεστώς διεθνούς εμπορίου. Γι’ αυτό και το βήμα από την εξέγερση στην επανάσταση καθορίζεται από τον πρωταρχικό στόχο της συνολικής ανατροπής της αστικής εξουσίας και του κράτους. Σαφώς η συζήτηση αυτή δεν μπορεί να φωτιστεί σε ένα τόσο μικρό κείμενο, ωστόσο τα κρίσιμα διδάγματα του Αργεντινάζο σχετίζονται εν τέλει με όλα τα ερωτήματα της επανάστασης και της εξουσίας που θα βρίσκουμε διαρκώς μπροστά μας.
