Σαν εβδομάδα που όλα μοιάζουν επιτέλους να έχουν μπει στην τελική ευθεία θα μπορούσε να χαρακτηριστεί η εβδομάδα που πέρασε για τη Λιβύη, το λαό της χώρας αλλά ταυτόχρονα και τους παίκτες στην παγκόσμια σκακιέρα που παρακολουθούν αλλά κυρίως επεμβαίνουν τους τελευταίους έξι μήνες για άλλη μια φορά στο όνομα της ειρήνης και της δημοκρατίας. Στον απόηχο της Άνοιξης του αραβικού κόσμου, η εξέγερση της 14ης Φεβρουαρίου στη Λιβύη γρήγορα πήρε άλλο δρόμο και απομακρύνθηκε από την όποια συγγένειά της με την πλατεία Ταχρίρ. Μετατράπηκε σε εμφύλιο πόλεμο, έφερε μαζί της την παρέμβαση του ΝΑΤΟ, διέσπασε τη χώρα σε δύο περιοχές ελεγχόμενες από δύο διαφορετικές εξουσίες που όμως είχαν παράδοξα κοινή σύσταση, μέχρι που την Κυριακή, 17η μέρα του Ραμαζανίου, το Εθνικό Μεταβατικό Συμβούλιο έδωσε την εντολή και με την απαραίτητη στήριξη του ΝΑΤΟ ξεκίνησε η μάχη της Τρίπολης.
της Κατερίνας Σταυρούλη
Βέβαια ο Αμπτούλ Τζαλίλ, επικεφαλής του Εθνικού Μεταβατικού Συμβουλίου έσπευσε να κάνει λόγο για το τέλος της εποχής Καντάφι, όμως μία εβδομάδα μετά η κατάσταση στην πρωτεύουσα όπως και σε πολλές πόλεις της χώρας δεν έχει εξομαλυνθεί και ο Καντάφι συνεχίζει να αποτελεί τον νούμερο ένα στόχο. Μετά από το μπαράζ του επικοινωνιακού παιχνιδιού των πρώτων ωρών, που ήθελε να έχουν συλληφθεί οι γιοι του Καντάφι και να έχει καταληφθεί επιτυχώς η πρωτεύουσα, οι επόμενες μέρες έκαναν φανερές τις δυσκολίες, τις παλινωδίες και τους χειρισμούς, τις παγίδες αλλά και τη θηριωδία αυτού που, αν και τα διεθνή μέσα αποφεύγουν να το ονομάζουν, δεν είναι τίποτα λιγότερο από πόλεμος.
Και χωρίς να έχει τελικά συλληφθεί ούτε ο Καντάφι, που κατά τη διάρκεια της εβδομάδας συνέχιζε να δημοσιεύει ηχητικά μηνύματα που καλούν τους υποστηρικτές του σε αντίσταση, αλλά ούτε και ο γιός του Σαΐφ Αλ Ισλάμ, που διέψευσε την ανακοίνωση των ανταρτών ότι τον συνέλαβαν κάνοντας δημόσια εμφάνιση την επόμενη μέρα, αυτό που συνεχίζεται είναι οι μάχες και μαζί τους οι προσπάθειες να προσδιοριστεί το μέλλον της χώρας. Να προσδιοριστεί βέβαια με τρόπο ώστε να προστατευτούν κυρίως τα τεράστια οικονομικά συμφέροντα που διακυβεύονται γύρω από τον ενεργειακό πλούτο, τις υποδομές αλλά και τα μέχρι τώρα συμβόλαια μεγάλων εταιριών με τη Λιβύη. Όπως εύστοχα διαπιστώνει ο Ρόμπερτ Φισκ για άλλη μια φορά στην ιστορία ο άνθρωπος μοιάζει «καταδικασμένος να πολεμήσει άλλον έναν, τελευταίο, πόλεμο», όμως σε αυτή την κατάσταση πέρα από ένα καθεστώς ουσιαστικά δικτατορικό την ευθύνη μοιράζονται και οι ισχυροί «δημοκράτες» του καπιταλισμού.
Bρισκόμαστε σ’ ένα εξαιρετικά κρίσιμο σημείο σ’ αυτή την απελπισμένη αναζήτηση του λιβυκού λαού για ελευθερία». Αυτά ήταν τα λόγια του βρετανού υπουργού Εξωτερικών Άλιστερ Μπερτ που ουσιαστικά προανήγγελλαν τις εξελίξεις της τελευταίας εβδομάδας. Από μια κατάσταση στο εσωτερικό της χώρας που φαινόταν στάσιμη, μετά από ένα Σαββατοκύριακο που τα διεθνή Μέσα ουσιαστικά έμοιαζαν να προαναγγέλλουν εξελίξεις, η Δευτέρα έφερε μαζί της το στρατό των ανταρτών στην πρωτεύουσα Τρίπολη. Αυτό που ξεκίνησε ως η «επανάσταση της 14ης Φλεβάρη», λίγες μόνο μέρες μετά την πτώση του Μουμπάρακ στην Αίγυπτο, και δημιούργησε ένα δικό του κέντρο επιχειρήσεων που κατέληξε σε μεταβατική κυβέρνηση στη Βεγγάζη, έφτανε τώρα στο κέντρο της πρωτεύουσας. Οι στόχοι ήταν αρχικά συμβολικοί, με τους αντικαθεστωτικούς αντάρτες να καταλαμβάνουν την Πράσινη Πλατεία που γρήγορα μετονόμασαν σε «Πλατεία Μαρτύρων» και να έχουν ως στόχο να πιάσουν τον Καντάφι. Πλέον βέβαια το Εθνικό Μεταβατικό Συμβούλιο έχει μεταφέρει την έδρα του στην Τρίπολη.
Όμως ο ερχομός των ανταρτών στην πρωτεύουσα, αν και οργανωμένος όπως φάνηκε και με την υποστήριξη του ΝΑΤΟ και όλων των διεθνών τους συμμάχων, δεν ήταν περίπατος και δεν τέλειωσε γρήγορα. Οι πρώτες ειδήσεις που διέρευσαν από την πλευρά των ανταρτών και αμέσως κυκλοφόρησαν από τα διεθνή ειδησεογραφικά δίκτυα, τους ήθελαν, με την είσοδό τους στην πόλη, να έχουν συλλάβει τρεις γιούς του Καντάφι.
Ανάμεσά τους και τον Σαΐφ Αλ Ισλάμ που κατηγορείται από το Διεθνές Δικαστήριο για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Σε καταιγιστικούς ρυθμούς ο πλανήτης πληροφορήθηκε ότι η επιτυχία των ανταρτών ήταν δεδομένη και ότι είχαν άμεσα υπό τον έλεγχό τους το 95% της πόλης.
Ο επικοινωνιακός πόλεμος όμως δεν κράτησε πολύ. Την επόμενη μέρα ο Αλ Ισλάμ κυκλοφόρησε βίντεο όπου αποδείκνυε ότι ήταν ελεύθερος, οι μάχες στην πρωτεύουσα συνεχίζονταν και ο Καντάφι είχε εξαφανιστεί. Οι μάχες των επόμενων ημερών ήταν που έφεραν σιγά σιγά το Εθνικό Μεταβατικό Συμβούλιο και βέβαια μαζί του και τους δυτικούς συμμάχους του πιο κοντά στην εξουσία.
Η εβδομάδα της ουσιαστικής πτώσης του καθεστώτος Καντάφι τα περιέχει όλα. Εικόνες από τους αντικαθεστωτικούς αντάρτες να καταλαμβάνουν την έδρα του καθεστώτος στο κτιριακό συγκρότημα Μπαμπ Αλ Αζίγια όπου βρισκόταν και η κατοικία του Καντάφι, δημοσιογράφους να κρατούνται από το στρατό του Καντάφι και να απελευθερώνονται από τους αντάρτες, δημοσιογράφους να ανακαλύπτουν το κρυφό υπόγειο δίκτυο διαφυγής κάτω από την πρωτεύουσα, και τον εξαφανισμένο Καντάφι να καλεί με ηχητικά μηνύματα τους συμπολίτες του «να νικήσουν ή να γίνουν μάρτυρες ενάντια στην εισβολή» και «να καθαρίσουν τους δρόμους από προδότες, άπιστους και τρωκτικά». Κι ενώ ο Καντάφι παραμένει ελεύθερος και αγνοείται, το Εθνικό Μεταβατικό Συμβούλιο τον έχει ήδη επικυρήξει. Ο επικεφαλής του, Μουσταφά Αμπντελτζαλίλ, ουσιαστικά έταξε αμνηστία σε όποιον από τους συνεργάτες του Καντάφι τον συλλάβει ή τον σκοτώσει. Ανέφερε δε ότι μεγαλοεπιχειρηματίας της Βεγγάζης διέθεσε ως αμοιβή επικήρυξης το ποσό του ενός εκατομμυρίου στερλίνων σε όποιον τον παραδώσει ζωντανό.
Η κατάσταση στην πόλη παραμένει σχεδόν εμπόλεμη, με συμπλοκές να γίνονται σε διάφορες συνοικίες της. Ταυτόχρονα μάχες συνεχίζονται και στη γενέτειρα πόλη του Καντάφι, τη Σύρτη, η οποία βομβαρδίζεται και από βρετανικά αεροπλάνα.
Τη «βοήθειά» τους προσφέρουν και οι βρετανικές ειδικές δυνάμεις που βρίσκονται στο έδαφος της Λιβύης. Όπως αποκάλυψε η Τέλεγκραφ, πηγές του βρετανικού υπουργείου Άμυνας επιβεβαίωσαν ότι οι ειδικές δυνάμεις βρίσκονται στη χώρα εδώ και αρκετές εβδομάδες παίζοντας ρόλο τόσο στην κατάληψη της Τρίπολης αλλά και στην προσπάθεια σύλληψης του Καντάφι. Στην επιχείρηση προέλαυσης στην πρωτεύουσα φαίνεται ότι έπαιξαν ρόλο και γάλλοι, ιταλοί και αμερικανοί πράκτορες και στρατιωτικοί σύμβουλοι.
Την ίδια στιγμή στο παζλ, για να συμπηρωθεί κατάλληλα, προστίθενται και οι ισχυρισμοί και φόβοι από τη Διεθνή Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας και αμερικανών αξιωματούχων για ύπαρξη όπλων μαζικής καταστροφής στη χώρα. Και η συνολική εικόνα δημιουργείται.
Παρ’ όλα αυτά οι αγριότητες του πολέμου δεν γίνεται να μένουν συγκαλυμμένες. Δεκάδες οι άταφοι νεκροί σε νεκροτομεία της πρωτεύουσας, δεκάδες εκτελεσμένοι αντιφρονούντες από υπερασπιστές του Καντάφι, δεκάδες εκτελεσμένοι υπερασπιστές του Καντάφι από αντιφρονούντες. Ο Διεθνής Ερυθρός Σταυρός εκφράζει ανησυχίες για την ύπαρξη εκατοντάδων αιχμαλώτων και από τις δύο πλευρές. Σύμφωνα με μαρτυρία γιατρών νοσοκομείου της Τρίπολης 80 άνθρωποι πέθαναν λόγω έλλειψης ιατρικής φροντίδας μιας και το κτίριο δεν ήταν προσβάσιμο λόγω της ύπαρξης ελεύθερων σκοπευτών. Ο επικεφαλής του Εθνικού Μεταβατικού Συμβουλίου εξέφρασε την εκτίμηση ότι κατά τη διάρκεια του εμφυλίου στη χώρα υπολογίζεται ότι έχασαν τη ζωή τους περισσότεροι από 20.000 άνθρωποι και από δύο πλευρές.
Την ίδια στιγμή, και με την πένθιμη καταμέτρηση να μην έχει τελειώσει, το θέμα της επόμενης μέρας φαίνεται πως είναι αυτό που απασχολεί κυρίως τους δυτικούς συμμάχους του Εθνικού Μεταβατικού Συμβουλίου. Η φανερή τους ικανοποίηση για την έκβαση των τελευταίων ημερών δεν κρύβεται κάτω από τις προσεκτικές δηλώσεις. Από τον γενικό γραμματέα του ΟΗΕ Μπαν Κι-Μουν που έκανε λόγο για «μια στιγμή που μας γεμίζει ελπίδα» και τους επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μέχρι τον Μπαράκ Ομπάμα που κάλεσε τους αντικαθεστωτικούς να σεβαστούν τα ανθρώπινα δικαιώματα και έκανε λόγο για την ετοιμότητα του λαού της Λιβύης «να δείξει ότι η επιθυμία για αξιοπρέπεια και ελευθερία είναι πολύ πιο ισχυρή από τη σιδηρά πυγμή ενός δικτάτορα», όλοι οι διεθνείς μεγάλοι παίχτες χαιρέτισαν την αλλαγή χεριών της εξουσίας στη χώρα και όλοι εξέφρασαν την επιθυμία να παίξουν ενεργό ρόλο. Ο Ντέιβιντ Κάμερον βέβαια δεν παρέλειψε να σημειώσει ότι η αποστολή του ΝΑΤΟ στην περιοχή θα συνεχιστεί όσο είναι απαραίτητο, ενώ ο Νικολά Σαρκοζί κάλεσε τις δυνάμεις που στηρίζουν τον Καντάφι να σταματήσουν τις εχθροπραξίες.
Κι ενώ οι χώρες, η μία μετά την άλλη, αναγνωρίζουν το Εθνικό Μεταβατικό Σύμβούλιο σαν επίσημο συνομιλητή τους, πίσω από τις λέξεις της διεθνούς διπλωματίας αναλύσεις έρχονται στο φως όπως αυτή του Ρίτσαρντ Χας στους Φαϊνάνσιαλ Τάιμς (προέδρου του Συμβουλίου Διεθνών Σχέσεων, ενός αμερικανικού «ανεξάρτητου» θινκ-τανκ) που καλεί τη διεθνή κοινότητα, το ΝΑΤΟ και τις ΗΠΑ να διαχειριστούν την επιτυχία τους διασφαλίζοντας και με την παρουσία τους τη βιωσιμότητα του νέου καθεστώτος.
Οι προτάσεις του περιλαμβάνουν από διεθνή βοήθεια στη δημιουργία αστυνομίας στη χώρα μέχρι και ενσωμάτωση καθεστωτικών στην νέα κυβέρνηση. Και βέβαια προτρέπει στην απελευθέρωση από τις τράπεζες των κονδυλίων του λιβυκού κράτους που κρατούνταν παγωμένα. Πρόταση που έχει ήδη εισακουστεί, μιας και σαν πρώτη διπλωματική επιτυχία του Μεταβατικού Συμβουλίου καταγράφεται η απελευθέρωση 1,5 δισεκατομμυρίων δολαρίων προς τη χώρα, απο τα πάνω από 100 δισεκατομμύρια δολλάρια κυβερνητικών πόρων που θεωρείται πως είναι παγωμένα σε διάφορες τράπεζες ανά τον κόσμο.
Η απελευθέρωση αυτή ήταν αποτέλεσμα τόσο των πιέσεων της Ομάδας Επαφής για τη Λιβύη που αποτελείται από διπλωμάτες χωρών φιλικών προς το Εθνικό Μεταβατικό Συμβούλιο, που συνεδρίασε στην Κωνσταντινούπολη και παρότρυνε το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ να εγκρίνει το ξεπάγωμα των κονδυλίων, όσο και της πίεσης του βρετανού πρωθυπουργού Κάμερον προς τον νοτιοαφρικανό ομόλογό του Τζέικομπ Ζούμα ώστε να συμφωνήσει.
Ο εκτελών χρέη πρωθυπουργού για το Εθνικό Μεταβατικό Συμβούλιο Μαχμούντ Τζιμπρίλ ανακοίνωσε ότι τα χρήματα αυτά θα χρησιμοποιηθούν για να πληρωθούν πρωταρχικά οι μισθοί που καθυστερούσαν τόσο καιρό. Ανάμεσα στα σχέδια του Εθνικού Μεταβατικού Συμβουλίου, σύμφωνα με έγγραφο που αποκαλύπτει ο Γκάρντιαν είναι να «ενσωματωθούν στην πρακτική του οι καλύτερες μέθοδοι από αυτές που χρησιμοποιήθηκαν στο Ιράκ, το Αφγανιστάν, το Κόσοβο και τη Βοσνία».
Προτεραιότητα θα αποτελεί και η επισκευή των βιομηχανικών υποδομών. Όσο για την ασφάλεια, σύμφωνα πάντα με το έγγραφο, θα κληθούν ξένοι σύμβουλοι για να εκπαιδεύσουν λίβυους αξιωματικούς που θα αναλάβουν με τη σειρά τους την εκπαίδευση των σωμάτων ασφαλείας. Με δεδομένα ουσιαστικής υποτέλειας σαν τα παραπάνω, που πιο πολύ παραπέμπουν σε προτεκτοράτο, η υπόσχεση που έχει ήδη δοθεί για προκήρυξη εκλογών στη χώρα τη χρονιά που έρχεται δεν μοιάζει και τόσο «δημοκρατική».
Με πολεμικό αεροπλάνο προσγειώθηκαν στην Τρίπολη γερμανοί επιχειρηματίες
Πριν καν να μπορεί κανείς να κάνει λόγο για την πλήρη αλλαγή εξουσίας στη Λιβύη, με τις μάχες να συνεχίζονται στους δρόμους της Τρίπολης και τις πληγές του λαού να παραμένουν ανοιχτές, η συζήτηση φαίνεται να μεταφέρεται σιγά σιγά στο θέμα που αφορά άμεσα τους δυτικούς υποστηρικτές του Εθνικού Μεταβατικού Συμβουλίου. Μετά από μήνες αποσταθεροποίησης της 12ης μεγαλύτερης πετρελαιοπαραγωγού χώρας στον κόσμο, όλοι καταλαβαίνουν ότι η ανακατασκευή των υποδομών της χώρας θα αποφέρει κέρδη δισεκατομμυρίων, ειδικά στο άπληστο περιβάλλον της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης.
Με μέτριους υπολογισμούς η περιουσία της χώρας περιλαμβάνει 150 δισεκατομμύρια δολάρια σε εθνικό κεφάλαιο και 144 τόνους χρυσού που φυλάσσονται στην κεντρική τράπεζα της Λιβύης. Αν αυτό συνδυαστεί με έναν σχετικά ολιγάριθμο πληθυσμό 6,4 εκατομμυρίων με ικανοποιητικά επίπεδα μόρφωσης, τότε είναι φανερό ότι σε περίπτωση σταθεροποίησης της πολιτικής κατάστασης η χώρα θα αναπτυχθεί με γρήγορους ρυθμούς. Αλλά και μόνο τα κέρδη από το πετρέλαιο θα ήταν αρκετά για να γίνει η χώρα μήλο της έριδας. Η πετρελαϊκή βιομηχανία της Λιβύης παρήγαγε 1,6 εκατομμύρια βαρέλια πετρελαίου πριν τον πόλεμο, ενώ θεωρείται πως η χώρα διαθέτει αποθέματα 46 εκατομμυρίων βαρελιών, τα μεγαλύτερα στην Αφρική.
Δεν είναι λοιπόν τυχαίο που ο αγώνας για την πολιτική επιρροή που ξεκίνησε από τους πρώτους μήνες με τη Γαλλία, τη Βρετανία, την Ιταλία και τις ΗΠΑ να διαγκωνίζονται για την παροχή υποστήριξης προς τους αντιφρονούντες, συνεχίζεται πλέον και με την απόβαση στελεχών εταιρειών στη χώρα. Γάλλοι και γερμανοί αξιωματούχοι ήδη έχουν ξεκινήσει εμπορικές διαπραγματεύσεις με το Εθνικό Μεταβατικό Συμβούλιο.
Ο επικεφαλής του Γερμανο-αφρικανικού Βιομηχανικού Επιμελητηρίου έχει ήδη ταξιδέψει στη Λιβύη με 20 εκπροσώπους γερμανικών εταιρειών χρησιμοποιώντας μάλιστα γερμανικό στρατιωτικό αεροπλάνο που του παραχωρήθηκε από την κυβέρνηση Μέρκελ. Το ταξίδι εμπεριείχε και «ανθρωπιστική βοήθεια» για τους «ιθαγενείς» αλλά κυρίως είχε επαφές με μέλη του Μεταβατικού Συμβουλίου για οικονομικούς λόγους.
Η Γαλλία από την πλευρά της, σαν η πρώτη χώρα που αναγνώρισε το Εθνικό Μεταβατικό Συμβούλιο, έχει άμεσα συμφέροντα και ήδη ο πρόεδρος Σαρκοζί συναντήθηκε στο Παρίσι με τον εκτελούντα καθήκοντα πρωθυπουργού Τζιμπρίλ. Δεν είναι τυχαίο που η αφημερίδα Φιγκαρό περιγράφει την κατάσταση στη Λιβύη σαν «πόλεμο του Σαρκοζί». Το ρόλο της στη στήριξη των αντιφρονούντων θέλει να εξαργυρώσει και η Βρετανία, που προς το παρόν στηρίζεται στην πολιτική επιρροή που έχει αποκτήσει και συνεχίζει να καλλιεργεί.
Προκλητικά, βρετανός αξιωματούχος που θέλησε να παραμείνει ανώνυμος δήλωσε στον Εκόνομιστ ότι η εμπλοκή του ΝΑΤΟ στη Λιβύη συμαίνει πως η χώρα «τώρα είναι υπό την κατοχή μας».
Στο οικονομικό παιχνίδι βρίσκεται και η Ιταλία, που διατηρούσε οικονομικές συνδιαλλαγές και με το καθεστώς Καντάφι, ενώ νέος και φιλόδοξος παίχτης φαίνεται να είναι η Τουρκία που με την επίσκεψη και πρωτοβουλία παρέμβασης Νταβούτογλου θέλει να μετατραπεί στον ουσιαστικά ισχυρό πολιτικό και διπλωματικό παίκτη του αραβικού κόσμου φιλοδοξώντας βέβαια να επιτύχει και την οικονομική συνεργασία της τουρκικής κρατικής εταιρείας εξορύξεων ΤPAO με τη χώρα.
Αυτοί που μέχρι τώρα δεν ευνοούνται από τους αντιφρονούντες είναι η Ρωσία και η Κίνα. Ο υπεύθυνος πληροφόρησης της ελεγχόμενης από τους αντιφρονούντες πετρελαϊκής Arabian Gulf Oil Company, που είναι η μεγαλύτερη πετρελαιοπαραγωγός της χώρας εξέφρασε την πρόθεσή τους στις εμπορικές συνεργασίες: «Δεν έχουμε κάποιο πρόβλημα με τις δυτικές χώρες, όπως η Ιταλία, η Γαλλία, η Βρετανία και οι επιχειρήσεις τους. Αλλά πιθανόν να έχουμε κάποια πολιτικά ζητήματα με τη Ρωσία, την Κίνα και τη Βραζιλία».
Οι τρεις τελευταίες δεν είχαν καμία εμπλοκή στις ΝΑΤΟϊκές επιχειρήσεις. Τουλάχιστον 75 κινεζικές επιχειρήσεις δραστηριοποιούνταν στη Λιβύη επί Καντάφι, ρωσικές επιχειρήσεις όπως η Γκάζπρομ είχαν έργα αξίας πολλών δισεκατομμυρίων, και επιχειρήσεις της Βραζιλίας, πετρελαϊκές αλλά και κατασκευαστικές, δραστηριοποιούνταν επίσης. Ο ανταγωνισμός προβλέπεται λυσσαλέος.
Η στενή σύνδεση της πολιτικής με την οικονομία, ο σκοπός που αγιάζει κάθε μέσο στον καπιταλισμό, τα απολυταρχικά καθεστώτα και μαζί τους ο ιμπεριαλισμός του αιώνα της κρίσης, η καταπάτηση κάθε ανθρώπινου ιδανικού που αναδύθηκε ζωντανό μέσα από την αραβική άνοιξη είναι η μαγική εικόνα πίσω από τη Λιβύη των τελευταίων μηνών. Αυτά όλα και κυρίως η θλιβερή διαπίστωση ότι η ανθρώπινη ζωή για άλλη μια φορά είναι το πρώτο αναλώσιμο στη μηχανή του κέρδους του ολοκληρωτικού καπιταλισμού.
