Οταν προσδιορίζαμε τη συνέντευξη – συζήτηση με δύο πανεπιστημιακούς και ένα φοιτητή του Πολυτεχνείου δεν είχαμε φανταστεί ότι θα αποκτούσε τέτοια επικαιρότητα. Η πραγματοποίησή της μόλις μια μέρα μετά την ανακοίνωση ότι η Αρχιτεκτονική Σχολή του Μετσόβειου Πολυτεχνείου κλείνει, λόγω των περικοπών του υπουργείου Παιδείας, υπογράμμιζε την επικαιρότητά της. Στο τραπέζι της συζήτησης κάθησαν ο Δημήτρης Δαμίγος, επίκουρος καθηγητής στους Μεταλλειολόγους, ο Δημήτρης Καλιαμπάκος, καθηγητής στους Μεταλλειολόγους και ο Παναγιώτης Λούβρος, φοιτητής στους Μηχανολόγους και αγωνιστής της ΕΑΑΚ.
Το ερώτημα «Γιατί κλείνει η Αρχιτεκτονική;» ήρθε φυσιολογικά.
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΟΝ Γ. ΕΛΑΦΡΟ
«Γιατί το 30% των καθηγητών της έχει συνταξιοδοτηθεί και δεν αναπληρώνονται. Που σημαίνει ότι τα αντικείμενά τους δεν τα διδάσκει κανένας, άρα συνεχώς ευνουχίζεται το πρόγραμμα σπουδών επί της ουσίας. Στην Αρχιτεκτονική λοιπόν είχαν δύο επιλογές: η πρώτη ήταν να προσποιούνται ότι λειτουργούν, χωρίς να λειτουργούν και η άλλη να πουν καθαρά ότι το Μνημόνιο κλείνει την Αρχιτεκτονική. Και προτίμησαν τη δεύτερη», μας λέει ο Δ. Καλιαμπάκος, τονίζοντας ότι πρόκειται για μια πολύ σημαντική – ιστορική σχολή, ενός κεντρικού πανεπιστημίου.
«Το ΕΜΠ το 2009 πήρε από το υπουργείο Παιδείας 10-11 εκατ. επιχορήγηση. Το Μνημόνιο, περιέκοψε το 2010 τα κονδύλια στα 6,5 εκατ. ευρώ. Το 2011 μας έριξαν στα 6 εκατ. Το ΕΜΠ είχε και άλλες πηγές, κάποιες κρατήσεις υπέρ ΕΜΠ, κάποια κληροδοτήματα κι έφτιαχνε έναν προϋπολογισμό γύρω στα 20-25 εκατ. ευρώ. Λόγω της κάμψης των τεχνικών έργων ξεχνάμε τα χρήματα του ΤΣΜΕΔΕ, φέτος το ΕΜΠ θα φάει όλα τα διαθέσιμα, υπάρχει ορατό ενδεχόμενο το 2012 να πρέπει να τα βγάλει πέρα με 6 εκατ. ευρώ ή και λιγότερα. Δεν βγαίνει, έχεις 3 εκατ. ευρώ πάγιες δαπάνες για ΔΕΗ, ΟΤΕ, άλλο 1,5 εκατ. ευρώ για καθαριότητα. Τι θα κάνει;», δίνει μια συνολικότερη εικόνα ο Δ. Δαμίγος.
«Η πάλη για δημόσια δωρεά παιδεία μπαίνει με νέους όρους, πολύ πιο έντονα απ’ ότι παλιότερα», τονίζει ο Π. Λούβρος. «Φτάσαμε να κλείνουν και σχολές. Και παλιότερα είχαμε συναδέλφους που άφηναν τη σχολή για να πάνε να δουλέψουν, παρατείνανε το χρόνο σπουδών. Τώρα, που στραγγαλίζεται η οικογένεια, που δεν μπορεί ο γονιός να βοηθήσει τον φοιτητή, πρέπει να παλέψουμε για να υπάρχουν αυτονότητα πράγματα, που τώρα είναι ζητήματα επιβίωσης, όπως για παράδειγμα η δωρεάν σίτιση και στέγαση. Σήμερα βλέπουμε να υποχρηματοδοτούνται υποδομές. Είναι ανάγκη να κάνουμε αυτά που κάνουν οι άγγλοι φοιτητές για να μην καταντήσουμε σαν τους άγγλους φοιτητές, που τους τριπλασιάζουν τα δίδακτρα».
H κυβέρνηση επιδιώκει την υποταγή της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στην αγορά. Να την κάνει, από δημόσιο αγαθό που είναι σε μεγάλο βαθμό ακόμη, ένα αγοραίο προϊόν (δηλαδή να αγοράζεται και να πουλιέται) και να υποτάξει τη λειτουργία και την αξιολόγηση της στη διαδικασία της αγοράς. Με αυτή τη βασική εκτίμηση του Δ. Καλιαμπάκου για το περιεχόμενο των αλλαγών που προωθεί η κυβέρνηση στον υπό διαμόρφωση νόμο πλαίσιο για τα ΑΕΙ, ξεκίνησε η συζήτησή μας.
Δ. Καλιαμπάκος: Αυτό που προσπαθεί η κυβέρνηση να κάνει στα πανεπιστήμια σίγουρα δεν είναι καινούργιο και οι προηγούμενες κυβερνητικές «μεταρρυθμίσεις» τα ίδια πράγματα έλεγαν. Είναι όμως μια διαδικασία που μπορεί να πάρει τα χαρακτηριστικά ιστορικής τομής. Γιατί προωθεί όλους τους στόχους μαζί, μεμιάς, σε πολύ μεγάλο βάθος. Σήμερα, υπάρχουν ταξικοί φραγμοί και τα παιδιά της εργατικής τάξης βρίσκουν τεράστιες δυσκολίες για να περάσουν σε ένα πανεπιστήμιο, αλλά εάν τα καταφέρουν δεν έχουν να πληρώσουν γι’ αυτό. Κι αυτό δεν είναι καθόλου μικρό πράγμα. Αυτό αίρεται πλέον και μάλιστα με δραματικό τρόπο. Δεν μπορεί να ακριβαίνουν 40% οι συγκοινωνίες και να αφήσουν το πτυχίο του Πολυτεχνείου τσάμπα.
Το ζήτημα της επιβάρυνσης του οικογενειακού προϋπολογισμού είναι και κατεύθυνση της Ευρωπαϊκής Ένωσης;
Δ. Δαμίγος: Στις ΗΠΑ το σύνολο των δαπανών, ιδιωτικών και δημοσίων, για τα ΑΕΙ είναι γύρω στο 3% του ΑΕΠ, στην Ιαπωνία 1,5%, ενώ στην ΕΕ 1,3-1,4%. Η ΕΕ αποφάσισε να το αυξήσει μέσα στην επόμενη δεκαετία 1%. Λόγω των δημοσιονομικών προβλημάτων αποφασίστηκε να αναζητηθεί μια εναλλακτική πηγή χρηματοδότησης, που θα ήταν είτε κάποια κοινωφελή ιδρύματα, είτε επιχειρήσεις, είτε τα νοικοκυριά. Η πιο σίγουρη πηγή χρηματοδότησης είναι τα νοικοκυριά. Και μάλιστα η ίδια η Επίτροπος εκπαίδευσης και πολιτισμού της ΕΕ, μιλώντας σε ένα συνέδριο, είπε το εξής: «Εάν θέλετε να κάμψετε τις αντιδράσεις των νοικοκυριών για την εισαγωγή των διδάκτρων, πείτε τους ότι ένας απόφοιτος τριτοβάθμιας εκπαίδευσης εξασφαλίζει 15% παραπάνω μισθό (στην Ελλάδα 6-7%) άρα το να πληρώσει για τις σπουδές του είναι μια πάρα πολύ καλή επένδυση» Είναι κεντρική πολιτική θέση της ΕΕ αυτό.
Το φοιτητικό κίνημα τι ζητήματα εντοπίζει;
Από την αρχή της χρονιάς η κυβέρνηση ξεδιπλώνει μια ολοκληρωμένη στρατηγική .Έρχονται με τον πιο βίαιο τρόπο να μπουν και να ενταθούν τα επιχειρηματικά κριτήρια. Θα κλείσουν κάποια εργαστήρια που δεν είναι σύμφωνα με την αγορά, θα αλλάξουν τα προγράμματα σπουδών, έτσι ώστε να βγεί ένας απόφοιτος ευέλικτος, με λιγότερα δικαιώματα, ο οποίος συνεχώς θα επανακαταρτίζεται.
Μήπως δαιμονοποιείτε τη σύνδεση των σχολών με την αγορά; Δεν θα βρουν πιο εύκολα δουλειά οι απόφοιτοι εάν οι σπουδές τους είναι συνδεδεμένες με την αγορά;
Δ. Κ. Τί μπορεί να σημαίνει γερά πτυχία; Μόνο σε πρώτη ανάγνωση μπορεί να σημαίνει πτυχία για τις ανάγκες της αγοράς. Γιατί η αγορά δεν προϋποθέτει έναν μηχανικό που στέκεται καλά στα πόδια του. Οι πραγματικές ανάγκες της αγοράς θέλουν ένα μηχανικό ευάλωτο, εξαιρετικά προσανατολισμένο στις τρέχουσες ανάγκες της αγοράς και επομένως εξαιρετικά ανίκανο να προσαρμοστεί στις όποιες αλλαγές και πολύ περισσότερο στις ανάγκες της κοινωνίας. Η αγορά θέλει τριετούς φοίτησης, μίας χρήσης μηχανικούς, ο μηχανικός της μιας ζωής θέλει στέρεη γνώση και ουσιαστικές σπουδές, με μάτια ανοικτά στις πραγματικές κοινωνικές ανάγκες.
Π.Λ.: Εξάλλου, τι αξία έχουν όλα αυτά όταν το πανεπιστήμιο θα φτιάχνει στρατιές ανέργων; Ήδη η ανεργία στους νέους μηχανικούς ξεπερνά το 25%. Θέλουν φτηνό ευέλικτο δυναμικό, που να επανακαταρτίζεται μια ζωή, με διασπασμένο το γνωστικό του αντικείμενο, ξεκομμένο από τις ανάγκες της κοινωνίας και άμεσα προσαρμοσμένο στο κέρδος, στην ανταγωνιστικότητα.
Δ.Κ.: Μην ξεχνάμε και τις σχολές των κοινωνικών επιστημών. Αυτές ακούν σχεδόν με τρόμο την ανάγκη σύνδεσης με την αγορά. Στο εξωτερικό υπάρχουν πολλές καλές σχολές που κλείνουν, γιατί δεν μπορούν να αποδείξουν τη χρησιμότητά τους στην αγορά.
Δ.Δ.: Και βέβαια με την καθιέρωση σπουδών μίας χρήσης, μπαίνει το ζήτημα να επιμορφώνεται κάποιος δια βίου, αλλά με δικό του κόστος! Παλιότερα, η επιμόρφωση ήταν καθήκον της επιχείρησης. Τώρα γίνεται καθήκον του εργαζόμενου. Αυτή η επιλογή «βοηθάει» τα πανεπιστήμια να βρουν καινούργιους πόρους, ξεφορτώνει το σχετικό κόστος από τις επιχειρήσεις και το μετακυλύει στον εργαζόμενο.
Ποια είναι η σημασία της τοποθέτησης μάνατζερ στα πανεπιστήμια;
Δ.Κ.: Για να περάσουν αυτές οι τρομερά αντιδραστικές αλλαγές πρέπει να φέρουν δυνάμεις εκτός πανεπιστημίου. Ακόμα κι αυτή η ανεκδιήγητη ΠΟΣΔΕΠ, ξέρουμε το ρόλο της, προσπαθεί να κρατήσει αποστάσεις. Γι’ αυτό η κυβέρνηση θέλει να περάσει ότι τέρμα πια η αυτοδιοίκηση. Ο μάνατζερ θα είναι το μακρύ χέρι της κυβέρνησης. Δεν εκλέγεται από πουθενά, διορίζεται. Ο μάνατζερ δεν δίνει λογαριασμό στη σύγκλητο, δεν παίρνει έγκριση από κανέναν. «Θα απολύσω, γιατί το μπάτζετ είναι περιορισμένο», θα λέει. Η κυβερνητική λογική είναι απλή: Σου καθορίζω τον προϋπολογισμό και έχεις όλη την ελευθερία να αποφασίσεις τι θα κάνεις. Ποιους θα απολύσεις, ποια μαθήματα θα κόψεις…
Είναι τρομερό. Οι πολιτικοί, η αχρεία πολιτική συμπεριφορά και τα συμφέροντα, οι πελατειακές σχέσεις, που οδήγησαν στο χάλι πολλά κομμάτια του πανεπιστημίου, έρχονται μέσω του μάνατζερ να γλυτώσουν δήθεν τα πανεπιστήμια από τη φθορά τους. Η κεντρική πολιτική σκηνή, ένα από τα πιο διεφθαρμένα σώματα, θα εξυγιάνει το πανεπιστήμιο; Αυτοί που φύτεψαν σχολές εκεί που δεν έπρεπε, για πελατειακές σχέσεις, θα εξυγιάνουν το πανεπιστήμιο; Θα το κάνουν μια ΔΕΚΟ, αλλά αυτό δεν αφορά μόνο τους πανεπιστημιακούς, αφορά όλη την κοινωνία. Εάν το συνειδητοποιήσει δεν πρέπει να το επιτρέψει. Γιατί εκτός των άλλων θα το πληρώσει από την τσέπη της και ειδικά σε ενα τομέα που έχει μεγάλη σημασία για το μέλλον των παιδιών της και την κοινωνία.
Βεβαίως σε ένα τέτοιο πανεπιστήμιο πρέπει να κτυπηθεί το φοιτητικό κίνημα…
Π.Λ. Όλο το προηγούμενο διάστημα είναι στόχος το φοιτητικό κίνημα. Ακόμα και το άσυλο θέλουν να το αντιστρέψουν. Αντί για άσυλο για τους αγώνες, να γίνει άσυλο της επιχειρηματικής δραστηριότητας. Όσο για τον μάνατζερ, αυτός δεν θα απολογείται, δεν θα ελέγχεται από πουθενά . Θα υπάρχει μόνο ένα συμβούλιο διοίκησης, με συμμετοχή και παραγόντων της αγοράς.
Δ.Κ.: Κοιτάξτε, υπάρχει και ένα γενικότερο θέμα. Όλη η ελληνική κοινωνία είναι στη γωνία και πρέπει να αποδείξει στην αγορά ότι είναι καλή. Η αγορά είναι ο υπέρτατος, ο απρόσωπος κριτής, έχει αποκτήσει πια διαστάσεις φυσικού νόμου, μια καθαρά μεταφυσική αντίληψη. Η αγορά θέτει πια τους νόμους της συμπεριφοράς. Είσαι καλός ή κακός απέναντι στην αγορά. Θέλω να θυμίσω ότι η αγορά, εάν μπορούσε, θα είχε τον καθένα να δουλεύει με 100 ευρώ…
Π.Λ. Ή να πληρώνεις κι όλας για να δουλεύεις…
Τελικά η κυβέρνηση θα προωθήσει το νόμο – πλαίσιο;
Δ.Δ. Στις αρχές Οκτώβρη έλεγαν ότι μέχρι τις 15 Δεκέμβρη θα υπάρχει κατατεθειμένο νομοσχέδιο στη βουλή. Πήγαμε Γενάρη, φτάσαμε Πάσχα, τώρα λένε μετά τις φοιτητικές εκλογές, ακούμε και για Αύγουστο. Υπάρχουν αρκετοί λόγοι γι’ αυτή την καθυστέρηση. Το υπουργείο βρήκε απέναντί του μια καθολική αντίδραση, την οποία ενδεχόμενως δεν περίμενε. Φαίνεται ότι υπολογίζουν επίσης ότι εάν ανοίξει το μέτωπο των πανεπιστημίων υπάρχει κίνδυνος να πυροδοτηθούν οι συνολικές κοινωνικές αντιδράσεις κατά του μνημονίου.
Δ.Κ. Η κυβέρνηση αυτή ακολουθεί πιστά την γραμμή της πολιτικής του σοκ. Πλευρά αυτής της διαδικασίας είναι ότι έχει και περιορισμένο χρονικό διάστημα για να πάρει τα μέτρα που θέλει. Όσο ο κόσμος είναι ζαλισμένος και ο παγωμένος. Επομένως το γεγονός ότι καθυστερεί είναι μεγάλης σημασίας, γιατί χάνονται τα πολιτικά της καύσιμα. Γνωρίζει ότι μέσα στα πανεπιστήμια υπάρχει ένας αγωνιστικός αριστερός πόλος, που έχει την ικανότητα να δίνει αγώνες με διαφορετικά χαρακτηριστικά. Γίναν σημαντικοί αγώνες ενάντια στο μνημόνιο, αλλά πολλές φορές είχαμε την αίσθηση ότι τους έλειπε το στοιχείο της πάλης μέχρι το τέλος για τη νίκη... Αυτός ο πόλος στα ΑΕΙ, και με σημαντική συμβολή πολιτικών δυνάμεων, έχει διαμορφώσει μέσα στο φοιτητικό κίνημα μια κατάσταση που δίνει αγώνες για να φτάσουν στη νίκη, όχι για την τιμή των όπλων. Με αυτή τη λογική, δεν επιτρέπεται καμία χαλάρωση, καμία επανάπαυση. Το κίνημα πρέπει να προετοιμαστεί άμεσα για τη μάχη, που κατά τη γνώμη μου δεν θα αποφύγει η κυβέρνηση να την κάνει.
Π.Λ. Οι εργαζόμενοι έχουν κρυφή ελπίδα τη νεολαία και δεν πρέπει να τους διαψεύσουμε. Το φοιτητικό κίνημα θα μπει στον αγώνα με χαρακτηριστικά διαρκείας στον δρόμο, μαζί με όλο το λαό, γιατί το ζήτημα είναι να απαντηθεί η επίθεση συνολικά. Οι φοιτητικές εκλογές μπορούν να δώσουν κι αυτές ένα μήνυμα.
Όμηροι των διδάκτρων και των χρεών από τα φοιτητικά δάνεια
Οι συνομιλητές μας θεωρούν ότι δύο βασικά νέα στοιχεία του κυβερνητικού και ευρύτερα του συστημικού σχεδιασμού για τα πανεπιστήμια είναι η καθιέρωση διδάκτρων (εξάλλου σε 17 χώρες της ΕΕ υπάρχουν δίδακτρα) και η προώθηση του θεσμού των φοιτητικών δανείων. Ο Δ. Δαμίγος μας δίνει μια εικόνα για τη χρεωμένη γενιά των ΗΠΑ, αλλά και την πορεία των διδάκτρων και των δανείων στην Ευρώπη.
«Στις ΗΠΑ το φοιτητικό χρέος, από τα δάνεια που παίρνουν οι σπουδαστές κατά τη διάρκεια των σπουδών τους, έχει φτάσει στα 900 δισ. δολάρια, 600 είναι τα κρατικά δάνεια και 300 δισ. τα ιδιωτικά, είναι σχεδόν διπλάσιο δηλαδή από το δημόσιο χρέος της Ελλάδας. Πρόκειται για ένα τρομερό κοινωνικό πρόβλημα. Ο θεσμός των φοιτητικών δανείων στις ΗΠΑ ξεκίνησε από τον μεσοπόλεμο. Και βέβαια συνδυάζεται με τα δίδακτρα. Για να έχει κανείς πενταετείς σπουδές, σαν το Πολυτεχνείο, χρειάζεται 50.000 δολάρια, ίσως και παραπάνω. Κάποια μεταπτυχιακά στην Ιατρική κοστίζουν 120.000 δολάρια. Τα καθυστερούμενα φοιτητικά δάνεια είναι ήδη κοντά στα 50 δισ. δολάρια. Η κατάσταση αυτή μεταφέρεται και στην Ευρώπη. Σε κάποιες χώρες τα δάνεια αυτά είναι άτοκα, σε άλλες χώρες αρχίζεις την αποπληρωμή όταν πάρεις από ένα επίπεδο μισθού και πάνω. Αλλά δεν απαλείφει το γεγονός ότι είσαι χρεωμένος.
Παλιότερα χρεώναν τον κόσμο μια ζωή για να αποκτήσει σπίτι. Αφού του πήραν το μισό μισθό για το σπίτι, αποφάσισαν να του πάρουν ένα ακόμα κομμάτι για τα καταναλωτικά δάνεια. Τώρα θέλουν ο κόσμος να πληρώσει για το παιδί του και ξέρουν ότι ο Έλληνας θα κάνει τα πάντα για να σπουδάσει το παιδί του. Ξέρουν ότι θα καταφύγει στο δανεισμό.
Αναφέρεται κάπου η κυβέρνηση για δίδακτρα και δάνεια;
Δ.Δ. Δεν το γράφει κάπου η κυβέρνηση. Η όλη κατάσταση οδηγεί εκεί… Η μόνη αλήθεια που έχει ακουστεί από το υπουργείο Παιδείας είναι ότι θα αλλάξουμε το DNA του πανεπιστημίου. Ναι, θα ξεχάσουμε ότι ξέραμε για το δημόσιο πανεπιστήμιο… Στα δίδακτρα θα οδηγηθούν οι σχολές, λόγω των τρομερών περικοπών στην κρατική επιχορήγηση. Θα ξεκινήσουν από τα μεταπτυχιακά, μπορεί να βάλουν ένα τέλος εγγραφής των 300 ευρώ, ύστερα θα γίνει 500 και πάει λέγοντας, όπως έγινε και στην Αγγλία όπου οι 3.000 λίρες έγιναν 9.000.
Πάντως, στο κείμενο διαβούλευσης του υπουργείου υπήρχε ευθεία αναφορά σε «μηχανισμούς υποστήριξης φοιτητών» και φοιτητικά δάνεια.
Η κυβέρνηση πάντως υποστηρίζει ότι τα ελληνικά πανεπιστήμια είναι σπάταλα…
Δ.Δ. Η πρώτη επικοινωνιακή επίθεση της κυβέρνησης ήταν ότι τα πανεπιστήμια δαπανούν πάρα πολλά χρήματα, ότι είναι στην 5η θέση στην ΕΕ, αρκετά πάνω από το μέσο όρο με βάση το ποσοστό του ΑΕΠ. Ισχυρίζεται ότι υπάρχει χαμηλή ανταπόδοση των δαπανών για την τριτοβάθμια εκπαίδευση. Όντως η Ελλάδα είναι σε μια σχετικά καλή θέση ως ποσοστό του ΑΕΠ, όχι στην 5η βεβαίως. Αν όμως δει κανείς τα πράγματα στις απόλυτες διαστάσεις, δηλαδή πόσα χρήματα δίνονται ανά φοιτητή, εκεί η Ελλάδα μόλις καταφέρνει και περνά χώρες όπως Λετονία, Ρουμανία, Βουλγαρία κλπ. Όσο για τις αποδοχές των μελών ΔΕΠ, αυτές είναι στη 22η θέση στην ΕΕ…
Λένε επίσης ότι τα ελληνικά ιδρύματα είναι πολύ χαμηλά στις λίστες κατάταξης.
Δ.Δ.: Η ίδια η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει εκτιμήσει ότι τα υφιστάμενα συστήματα αξιολόγησης των πανεπιστημίων δεν είναι αξιόπιστα. Στην ουσία δεν είναι συστήματα αξιολόγησης αξιοκρατικά. Ανέφεραν χαρακτηριστικά το παράδειγμα του Πανεπιστημίου του Όσλο, το οποίο σύμφωνα με τη λίστα της Σαγκάης έβγαινε 69ο και στη λίστα του Τάιμς Χάι Εντζουκέσιον 188ο . Τα κριτήρια των συστημάτων αξιολόγησης φτιάχτηκαν για να εξυπηρετήσουν συγκεκριμένους σκοπούς. Υπάρχει σε σύστημα το κριτήριο της ύπαρξης κάποιου νομπελίστα. Υπάρχουν πανεπιστήμια που προσλαμβάνουν νομπελίστες για να ανέβουν στη λίστα της κατάταξης...
Δ.Κ.: Είναι καθαρά μια διαδικασία μάρκετινγκ
Τελικά, θέλετε αξιολόγηση;
Δ. Δ.: Δεν θέλουμε την αξιολόγηση με βάση τους κανόνες της αγοράς. Είναι άλλο πράγμα η επιστήμη και η εκπαίδευση και άλλο η αγορά.
Δ.Κ.: Μια πλευρά της αξιολόγησης είναι να κάνεις μετρήσιμα τα πάντα. Κι επειδή δεν μπορούν να κάνουν μετρήσιμη την ποιότητα όλα τα κριτήρια είναι ποσοτικά. Ο Αϊνστάιν, για τις λίστες κατάταξης, θα ήταν ένας μέτριος επιστήμονας: είχε χαμηλό αριθμό δημοσιεύσεων. Υπάρχουν ορισμένα πράγματα, όπως η γνώση, που από τη φύση τους δεν χωρούν στην κοινωνία της αγοράς. Επειδή όμως πρέπει να διακινηθεί ως εμπόρευμα προσπαθούν να την κάνουν να μοιάζει με ζευγάρι παπούτσια: να έχει αριθμό, να έχει μέγεθος, να έχει αποτελεσματικότητα. Γίνονται τραγελαφικά πράγματα, γιατί υπάρχει μια βαθύτερη άρνηση των αγαθών αυτών να συμπεριφερθούν ως αγοραία αγαθά. Δεν ταιριάζει στη φύση τους. Δεν τους ταιριάζει η ιδιοκτησία στη γνώση. Ο καπιταλισμός όμως μόνο έτσι μπορεί να διαχειριστεί τα προϊόντα του.
