«Τα ρομπότ δεν αυτοκτονούν», ούτε διαμαρτύρονται»
Ο τίτλος στο σχετικό άρθρο του Εκόνομιστ στις 2 Αυγούστου θα μπορούσε άνετα να εμφανιστεί και στο Ριζοσπάστη: «Tα ρομπότ δεν αυτοκτονούν, ούτε διαμαρτύρονται». Την ίδια ημέρα ένας αρθρογράφος της Γκάρντιαν δηλώνει ότι, αν και από μικρό παιδί λατρεύει τα ρομπότ, είναι ικανός να γίνει λουδίτης εφόσον αποδειχτεί ότι κάνουν τη ζωή μας χειρότερη.
Και τα δύο άρθρα αναφέρονται στην πρόσφατη αποκάλυψη του διευθύνοντα συμβούλου της Φόξκον, του κινεζικού γίγαντα που κατασκευάζει ηλεκτρονικές συσκευές υψηλής τεχνολογίας και απασχολεί ένα εκατομμύριο εργαζόμενους, ότι μέχρι τα τέλη του 2013 θα έχει αντικασταστήσει με ρομπότ ένα μεγάλο μέρος του έμψυχου δυναμικού της. Η ανακοίνωση αυτή προκάλεσε σάλο γιατί η Φόξκον κατέχει την ασιατική πρωτιά στις αυτοκτονίες εργαζομένων, όπως η γαλλική εταιρεία Φρανς Tέλεκομ κατέχει την ευρωπαϊκή πρωτιά.
της Μαριάννας Τζιαντζή
Το 2010 αυτοκτόνησαν 14 εργαζόμενοι της εταιρείας, κυρίως στο μεγαλύτερο εργοστάσιό της στη Σεντσέν, στη Νότια Κίνα, κοντά στα σύνορα με το Χονγκ Κονγκ, όπου απασχολούνται 500.000 άτομα. Ο τελευταίος ήταν ένας 21χρονος που έπεσε από την ταράτσα ενός εργοστασίου. Οι περυσινές απεργίες και κινητοποιήσεις έπιασαν ώς ένα βαθμό τόπο, αφού η εταιρεία αναγκάστηκε να δώσει μεγάλες αυξήσεις στους εργαζόμενους, που μέχρι τότε αμείβονταν με ψίχουλα. Όμως η οικονομική κρίση σημαίνει ότι το εργατικό κόστος πρέπει να μειωθεί ακόμα περισσότερο και σε αυτό θα συμβάλλει η αυτοματοποίηση, η οποία στην Κίνα έως τώρα δεν έχει πάρει μεγάλες διαστάσεις.
Για να αντιμετωπίσει την παγκόσμια κατακραυγή για τις αυτοκτονίες, αλλά και τις εσωτερικές αντιδράσεις, η εταιρεία τύλιξε τα πολυώροφα κτίρια των εργοστασίων και τους κοιτώνες με… δίχτυα, ώστε οι επίδοξοι αυτόχειρες να παγιδεύονται σαν ψάρια, ενώ όπως είχε γραφτεί το 2010, αναγκάζει τους νεοπροσληφθέντες να υπογράφουν μια υπεύθυνη δήλωση ότι δεν έχουν σκοπό να αφαιρέσουν τη ζωή τους, ώστε οι συγγενείς τους να μην μπορούν να διεκδικήσουν αποζημίωση σε περίπτωση αυτοκτονίας (στην Ελλάδα πολλές γυναίκες, προκειμένου να προσληφθούν, δηλώνουν υπευθύνως στον εργοδότη τους ότι δεν σκοπεύουν να μείνουν έγκυες, δηλαδή να φέρουν στον κόσμο μια καινούργια ζωή…).
Επιπλέον, το 2010 η εταιρεία έφερε στη Σεντσέν βουδιστές μοναχούς για να ξορκίσουν με τις ψαλμωδίες τους τα κακά πνεύματα, ίδρυσε ένα συμβουλευτικό κέντρο για ψυχολογική βοήθεια και προσέλαβε μια νέα εταιρεία για να αναλάβει τις δημόσιες σχέσεις της.
Η ειρωνεία του πράγματος έγκειται στο ότι η επιχείρηση που κατηγορείται ότι μεταχειρίζεται τους εργαζόμενούς της σαν ρομπότ, επιχειρεί να τους αντικαταστήσει με ρομπότ. Στη Φόξκον οι μισθοί είναι κάπως καλύτεροι από ό,τι σε άλλα κινεζικά εργοστάσια, όμως το ωράριο είναι 12 ώρες την ημέρα, χωρίς διάλειμμα, ενώ οι εργαζόμενοι στις γραμμές συναρμολόγησης δεν επιτρέπεται να ανταλλάσσουν ούτε μια κουβέντα μεταξύ τους. Το κλίμα είναι σχεδόν μιλιταριστικό και η βελούδινη τρομοκρατία βρίσκεται στην ημερήσια διάταξη. «Η ζωή μου είναι άδεια και δουλεύω σαν μηχανή», είχε δηλώσει σε μια αγγλόφωνη εφημερίδα ένας μετανάστης εργάτης της εταιρείας.
Οι ρυθμοί ανάπτυξης της Φόξκον είναι εντυπωσιακοί. Από 600.000 εργαζόμενους που διέθετε όταν ξέσπασε η οικονομική κρίση, έφτασε σήμερα να απασχολεί ένα εκατομμύριο, δηλαδή μετά τον κινέζικο Λαϊκό Απελευθερωτικό Στρατό, η εταιρεία αυτή είναι ο μεγαλύτερος μεμονωμένος εργοδότης της χώρας, παρατηρεί ένας οικονομικός αναλυτής. Έτσι, στα εργοστάσιά της παράγονται προϊόντα για την Έιπλ, τη Σόνι, τη Nόκια, την Nτέλ, τη Xιούλετ Πάκαρντ, δηλαδή για εταιρείες που βρίσκονται στην αιχμή του τεχνολογικού δόρατος. Η επιτυχία της Φόξκον υποτίθεται ότι είναι η επιτομή της ικανότητας της Κίνας να παίρνει περίτεχνα πρότυπα από χώρες με σχετικά υψηλά ημερομίσθια και να τα παράγει σε τεράστιες ποσότητες και με ελάχιστο εργατικό κόστος. Όμως οι αυτοκτονίες στάθηκαν η αιτία για να κόψει η μαγιονέζα…
Σύμφωνα με τον Εκόνομιστ, η πρόσφατη ραγδαία ανάπτυξη της Κίνας συνίσταται στο ότι η χώρα αυτή αντέστρεψε την παγκόσμια τάση προς την αυτοματοποίηση, δηλαδή χρησιμοποίησε την εργασία για να αντικαταστήσει το κεφάλαιο στην αλυσίδα παραγωγής. Όμως κάποιοι νέοι παράγοντες οδηγούν σε ένα νέο μοντέλο, δηλαδή στην αντικατάσταση της ανθρώπινης εργασίας με μηχανές υψηλής τεχνολογίας. Σήμερα στα εργοστάσια της Φόξκον χρησιμοποιούνται 10.000 ρομπότ που προβλέπεται να γίνουν 300.000 το 2012 και ένα εκατομμύριο το 2013, δηλαδή εκατοντάδες χιλιάδες εργαζόμενοι θα πεταχτούν πανηγυρικά στο δρόμο.
Αυτοκτονίες λόγω «κινεζοποίησης»
Διπλασιασμός στην Ελλάδα
Στην Ιαπωνία, τη χώρα που έχει εφαρμόσει τον υψηλότερο βαθμό αυτοματοποίησης της παραγωγής, οι άνθρωποι πεθαίνουν από την πολλή δουλειά. Στη Φόξκον, όπως και στη Φρανς Tέλεκομ, oι εργαζόμενοι αυτοκτονούν λόγω των βάρβαρων συνθηκών εργασίας, ενώ σε άλλες χώρες που πλήττονται από την κρίση, άνθρωποι αυτοκτονούν επειδή είναι μακροχρόνια άνεργοι ή βρίσκονται φορτωμένοι με δυσβάσταχτα χρέη.
Το 2009 συνέβαινε στην Ελλάδα, κατά μέσο όρο, μία αυτοκτονία την ημέρα ενώ το 2010 οι ημερήσιες αυτοκτονίες έγιναν δύο, δηλαδή σημειώθηκε ένας διπλασιασμός που σαφώς οφείλεται στην οικονομική κρίση. Ιατρικές πηγές μάς παραπέμπουν σε μια έρευνα του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, σύμφωνα με την οποία μια αύξηση της ανεργίας κατά 4% αυξάνει τις αυτοκτονίες κατά 6%. Ταυτόχρονα, το 2010 παρατηρήθηκε, σε σύγκριση με την προηγούμενη χρονιά, διπλασιασμός των τηλεφωνικών κλήσεων προς τη γραμμή άμεσης ανάγκης 1018.
Πάμπολλες διεθνείς έρευνες έχουν επιβεβαιώσει τη συσχέτιση μεταξύ οικονομικής κρίσης και των ψυχικών διαταραχών, κυρίως της κατάθλιψης που συχνά οδηγεί σε απόπειρα αυτοκτονίας, ενώ επισημαίνουν ότι η κατάρρευση των δομών κοινωνικής πρόνοιας είναι ένας επιβαρυντικός παράγοντας. Η ανεργία ή ο φόβος της ανεργίας, η απότομη επιδείνωση των συνθηκών ζωής, οδηγούν με μαθηματική ακρίβεια στον πολλαπλασιασμό των αυτοκτονιών.
Οι Έλληνες επιστήμονες κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου, αλλά η κυβέρνηση και η τρόικα κάνουν ό,τι μπορούν ώστε κανείς να μην κοιμάται ήσυχα. Ο εφιάλτης της εκ περιτροπής εργασίας, της «εφεδρείας», της απόλυσης είναι υπαρκτός και βαραίνει τους πάντες. Με τη συρρίκνωση των κοινωνικών δαπανών, περιορίζονται και οι δυνατότητες για την ανάπτυξη μιας κοινωνικής ζωής. Π.χ., η δραματική μείωση των θέσεων στους δημοτικούς βρεφονηπιακούς σταθμούς σημαίνει ότι χιλιάδες μητέρες καθηλώνονται στο σπίτι και δεν μπορούν να εργαστούν ή να αναζητήσουν εργασία.
Η «κινεζοποίηση» των Ελλήνων εργαζομένων είναι πια γεγονός. Μόνο που, σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει στη Φόξκον, η αυτοκτονία στην Ελλάδα συντελείται στον ιδιωτικό χώρο, αφού δεν υπάρχουν εργοστάσια για να σαλτάρει κανείς από την ταράτσα τους.
ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗ ΣΤΗΝ iPOD ΣITI
Οι περισσότεροι από τους 500.000 εργαζόμενους της Φόξκον στη Σεντσέν, μια πόλη 10 εκατ. κατοίκων, είναι νέοι 18-25 χρόνων που προέρχονται από την αγροτική ενδοχώρα. Κάθε χρόνο ανανεώνεται περίπου το 30%-40% του εργατικού δυναμικού της εταιρείας, όμως η ροή νέων εργαζομένων είναι συνεχής.
Η Σεντσέν βρίσκεται στη Νότια Κίνα, ακριβώς βόρεια του Χονγκ Κονγκ. Η περιοχή έγινε η πρώτη και για πολλούς η πιο πετυχημένη Ειδική Οικονομική Ζώνη. Οι εγκαταστάσεις της Φόξκον βρίσκονται σε ένα βιομηχανικό πάρκο και περιλαμβάνουν τα 15ώροφα κτίρια των εργοστασίων, που το καθένα τους είναι αφιερωμένο σε ένα διαφορετικό πελάτη και τα υπνωτήρια. Αυτή η περίφραχτη και φρουρούμενη πόλη μέσα στην πόλη αποκαλείται «Φόξκον σίτι» ή «iPod σίτι». Μέσα σε μικρή έκταση συνωστίζονται εργοστάσια, κοιτώνες, ένα μπακάλικο, μια τράπεζα, μια πισίνα, ένα νοσοκομείο, ένας πυροσβεστικός σταθμός. Πολλοί εργάζονται και κατοικούν μόνιμα εδώ, ενώ άλλοι, που ζουν σε γειτονικές πόλεις και χωριά πηγαινοέρχονται καθημερινά στο συγκρότημα που διαθέτει και το δικό του κανάλι, το «Φόξκον tv».
Οι πελάτες δεν είναι αθώοι
Eίναι αυτονόητο ότι δεν μπορούμε να συλλάβουμε το μέγεθος της αποξένωσης, αλλά και της τρομερής διαφοράς ανάμεσα στη φτώχεια της υπαίθρου και στα κάτεργα του εργοστασίου της πόλης. Με αφορμή το πρόγραμμα αυτοματοποίησης στη Φόξκον, αναβιώνουν οι παλιές συζητήσεις τόσο για τη σχέση μηχανών και ανθρώπινης εργασίας όσο για το δίλημμα αν η βιομηχανική ανάπτυξη, έστω και με όρους στρατοπέδου συγκέντρωσης, είναι προτιμότερη από τη στασιμότητα, τη μη ανάπτυξη.
Το ζήτημα περιπλέκεται από το γεγονός ότι η Φόξκον είναι ο μεγαλύτερος υπεργολάβος παγκοσμίως και ότι οι πελάτες της είναι η αφρόκρεμα του αναπτυγμένου κόσμου, που αναθέτουν στην Κίνα την κατασκευή των ηλεκτρονικών συσκευών που χρησιμοποιούμε καθημερινά. Οι πελάτες της Φόξκον δεν είναι αθώοι, αφού αναθέτοντας την κατασκευή των προϊόντων τους στην Κίνα, εξασφαλίζουν την καθήλωση των μισθών και τη μείωση των θέσεων εργασίας στις δικές τους χώρες. Ναι μεν οι πάμπτωχοι αγρότες της Κίνας, που γίνονται βιομηχανικοί εργάτες, παίρνουν μια «τοπική» και σύντομη ανάσα ανακούφισης, όμως μακροπρόθεσμα οι εργασιακές σχέσεις επιδεινώνονται σε παγκόσμια κλίμακα. Επομένως, το πρόβλημα των αυτοκτονιών στην Φόξκον ή της «πρόσληψης» ενός εκατομμυρίου ρομπότ δεν είναι εξωτικό και μακρινό, αλλά αφορά την παγκόσμια εργατική τάξη.
