Του Θανάση Σκαμνάκη
Υπάρχει μια πλευρά στην
Ιστορία που συνήθως προτιμάμε να μη
σκεφτόμαστε σε όλη την έκταση και τις
πλευρές της, γιατί μας τρομάζει. Μιλάει
γι’ αυτήν ο Ζίγκμουντ Μπάουμαν στο
βιβλίο του Ρευστός φόβος (εκδόσεις
Πολύτροπον): «Πριν το Άουσβιτς (ή τα
σοβιετικά Γκουλάγκ ή τη Χιροσίμα…) δεν
ξέραμε πόσο ακριβώς φρικτή και τρομακτική
μπορούσε να γίνει η ποικιλία του κακού
ανθρώπινης προέλευσης, κακού ηθικού
που μεταστράφηκε σε φυσικό, αφ’ ης
στιγμής αυτό ήταν σε θέση να επωφεληθεί
των νέων εργαλείων και όπλων που παρείχε
η μοντέρνα επιστήμη και τεχνολογία.
Άλλο τόσο δεν ξέραμε σε αυτό το μακρινό
πλέον “πριν” … ότι η λογική της μοντέρνας
ζωής επεκτείνει ριζοσπαστικά και σε
ανήκουστη κλίμακα, τη δεξαμενή
στρατολόγησης δυνητικών δραστών του
κακού. Το τρομακτικότερο μάθημα είναι
ότι, παρά τα κοινώς λεγόμενα, δεν είναι
μόνο τα τέρατα που διαπράττουν τερατώδη
εγκλήματα. Αν ήταν μόνον αυτά υπαίτια,
τα πιο τερατώδη και τρομακτικά εγκλήματα
που γνωρίζουμε δεν θα είχαν συμβεί ποτέ.
Δεν θα είχαν καν καταστρωθεί, ελλείψει
επαρκούς εξοπλισμού, και οπωσδήποτε
δεν θα είχαν περατωθεί, ελλείψει επαρκών
“ανθρώπινων πόρων”. Το καταστροφικότερο
από ηθικής άποψης μάθημα του Άουσβιτς,
των Γκουλάγκ ή της Χιροσίμα δεν είναι
ότι μπορούμε να κλειστούμε πίσω από
συρματοπλέγματα ή σε θαλάμους αερίων,
αλλά ότι (υπό τις κατάλληλες συνθήκες)
μπορούμε να γίνουμε δεσμοφύλακες… Τα
θύματα του Άιχμαν ήταν “άνθρωποι όπως
εμείς”. Το ίδιο ήταν όμως –Θεός φυλάξοι!–
και πολλοί από τους εκτελεστές του
Άιχμαν, οι σφαγείς των θυμάτων^ και ο
Άιχμαν. Ο Άιχμαν δεν ήταν το κακό
προσωποποιημένο, ο Διάβολος. Ήταν ένα
συνηθισμένο, πεζό, βαρετά “καθημερινό”
πλάσμα: κάποιος που προσπερνάς στο δρόμο
χωρίς να τον προσέξεις. Ήταν ο μέσος
όρος, η μέση τιμή, το αντιπροσωπευτικό
δείγμα των δημογραφικών στατιστικών
πινάκων. Απλώς, όπως όλοι μας, προτιμούσε
τη δική του βολή από τη βολή των άλλων.
Αυτό ακριβώς το κοινό, συνηθισμένο
παράπτωμα ή ολίσθημα, σε ασυνήθιστους
καιρούς, οδηγεί σε ασυνήθιστα αποτελέσματα.
Άπαξ και το γνωρίζουμε αυτό δεν
χρειαζόμαστε άλλο τον Διάβολο». Λέει
κι άλλα ενδιαφέροντα ο Μπάουμαν που δεν
χωρούν στο λίγο χώρο.
Ακούγονται ίσως μακρινά.
Αλλά πιστεύω δεν είναι. Γιατί το κακό
δεν αφορά μόνον την άλλη πλευρά. Το παρόν
μας βρίσκεται αντιμέτωπο με παρόμοιους
υπαινιγμούς. Μερικές φορές ακούγεται
ανατριχιαστικά απλό: αρκεί να πείσουμε
τους εαυτούς μας πως είμαστε οι κάτοχοι
της μόνης αλήθειας κι ότι οφείλουμε να
υπερασπίσουμε με κάθε τρόπο αυτή την
αλήθεια απέναντι σε όσους, με οποιοδήποτε
τρόπο, την επιβουλεύονται, αρκεί να
πειστούμε πως οι άλλοι την επιβουλεύονται
ακόμα κι αν είναι οι διπλανοί μας στη
δράση. Αν αφεθούμε, μπορεί να αφήσουμε
να ξετυλίγεται ένα νήμα που πάει πολύ
μακριά.
