Αντικονφορμιστής, εικονοκλάστης και μαχητικός, ο
Αργύρης Εμμανουήλ άφησε πίσω του μια πλούσια θεωρητική παράδοση γύρω από τις
διεθνείς οικονομικές σχέσεις που εξακολουθεί να χρήζει μελέτης και κριτικής
αντιμετώπισης.
του Θεόδωρου Μαριόλη, Αναπληρωτή καθηγητή Πολιτικής
Οικονομίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο
Βιογραφικά στοιχεία
«Αλλά οι “Αγγλίες” εξακολουθούν και σήμερα να είναι
μειοψηφία. Ας έχουμε λοιπόν το νου μας σε τούτο: Συγκεντρώνοντας υπερβολικά τον
επαναστατικό μας ζήλο στο εσωτερικό της μειοψηφίας αυτής, κινδυνεύουμε, στην
αυριανή θύελλα, να βρεθούμε στο πλευρό της μειοψηφίας. Δεν θα είναι η πρώτη
φορά στην ιστορία που η Ρώμη δεν θα πέσει κάτω από τα πλήγματα των Ρωμαίων,
αλλά κάτω από τα πλήγματα των “βαρβάρων”» (Αργύρης Εμμανουήλ).
Τον Δεκέμβριο συμπληρώθηκαν 10 χρόνια από το θάνατο
του μάλλον πιο γνωστού εκπροσώπου του –ανομοιογενούς– ρεύματος ανάλυσης του
διεθνούς κεφαλαιοκρατικού συστήματος, που ονομάστηκε «Άνιση Ανταλλαγή»: Ο
Αργύρης Εμμανουήλ γεννήθηκε το 1911 στην Πάτρα και απεβίωσε στις 14 Δεκεμβρίου
του 2001, στο Παρίσι. Θεωρείται ότι λιγότερα πράγματα είναι γνωστά για τη ζωή
παρά για το έργο του, αλλά αυτό είναι μάλλον ελεγχόμενο. Το βασικό βιβλίο του:
Η άνιση ανταλλαγή. Δοκίμιο για τους ανταγωνισμούς στις διεθνείς οικονομικές
σχέσεις (Maspero, 1969, Monthly Review, 1972, και στα Eλληνικά Παπαζήσης,
1980), ο «πυρήνας» του οποίου είχε ήδη εκτεθεί σε παράδοση του Εμμανουήλ στη
Σορβόννη (18/12/1962), είναι εξαιρετικά δύσκολα ή/και αμφιλεγόμενα γραμμένο και
συνεπώς, ανοικτό σε διάφορες, συχνά αντικρουόμενες, ερμηνείες. Ο κεντρικός
στόχος είναι να αποδειχθεί ότι «η άνιση ανταλλαγή», η οποία ορίζεται ως
ελεύθερο και τέλεια ανταγωνιστικό εμπόριο ανάμεσα σε χώρες με διαφορετικά
επίπεδα κεφαλαιοκρατικής ανάπτυξης και μισθών, αλλά με ίσο ποσοστό κέρδους,
συνιστά το «στοιχειώδη μηχανισμό μεταφοράς αξίας, που επιτρέπει στις
ανεπτυγμένες χώρες να εδραιώνουν και να προωθούν την άνιση ανάπτυξη, η οποία,
με τη σειρά της, θέτει σε κίνηση όλους τους άλλους μηχανισμούς εκμετάλλευσης
και εξηγεί όλη την κατανομή του πλούτου».
Στα ακόλουθα παραθέτω ορισμένα βιογραφικά στοιχεία
του Εμμανουήλ, συνοψίζω αυτό που θεωρώ κύριο στην ανάλυσή του και τέλος,
αναφέρω το λόγο για τον οποίο, κατά την άποψή μου, το βιβλίο του ούτε
λησμονήθηκε ούτε θα λησμονηθεί, ανεξαρτήτως κριτικής.
Ο Εμμανουήλ σπούδασε οικονομικές και νομικές
επιστήμες στην Ελλάδα (1927-1934) και υπό τη δικτατορία του Μεταξά, κατέφυγε το
1937 στο Βελγικό Κονγκό, όπου εργάστηκε στον ιδιωτικό τομέα. Το 1942
κατατάχθηκε εθελοντής στο ελληνικό σώμα της Μέσης Ανατολής και τον Απρίλιο του
1944 έλαβε μέρος στην εξέγερση κατά της εξόριστης ελληνικής κυβέρνησης, στο
Κάιρο.
