Θέμα: Οι ευθύνες των τραπεζών για την κρίση
Οι τράπεζες στρέφουν τη συζήτηση στη δημοσιονομική πειθαρχία επιδιώκοντας έτσι να αποφύγουν τις ευθύνες τους τόσο για το ξέσπασμα της κρίσης όσο και για την τρέχουσα υποτροπή της. Το ίδιο το μνημόνιο άλλωστε που υπέγραψε η ελληνική κυβέρνηση με την τρόικα ως βασικό ζητούμενο είχε τη διάσωση των γαλλικών και γερμανικών κυρίως τραπεζών που είχαν εκτεθεί στην ελληνική αγορά ομολόγων.
(φωτό: Bank of England, Απρίλιος 2009, Σύνοδος G8)
ΓΟΥΩΛΝΤΕΝ ΜΠΕΛΟ
Οι καφετέριες είναι γεμάτες στην Αθήνα, και πλήθη τουριστών εξακολουθούν να επισκέπτονται τον Παρθενώνα και τα νησάκια του μυθικού Αιγαίου. Όμως, κάτω από την καλοκαιρινή επιφάνεια υπάρχει σύγχυση, θυμός και απελπισία καθώς αυτή η χώρα βυθίζεται στη χειρότερη οικονομική κρίση των τελευταίων δεκαετιών.
Τα ΜΜΕ σε παγκόσμιο επίπεδο έχουν παρουσιάσει την Ελλάδα, τη μικρή Ελλάδα, ως το επίκεντρο της δεύτερης φάσης της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, όπως παρουσίαζαν τη Γουόλ Στριτ ως το σημείο μηδέν της πρώτης φάσης. Ωστόσο, υπάρχει μια ενδιαφέρουσα διαφορά στις αφηγήσεις γύρω από αυτά τα δύο περιστατικά. Οι άναρχες δραστηριότητες των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, τα οποία δημιούργησαν ακόμα πιο περίπλοκες διαδικασίες για το «μαγικό» πολλαπλασιασμό των χρημάτων, οδήγησε στο κραχ της Γουόλ Στριτ που μορφοποιήθηκε τελικά στην παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση.
Με την Ελλάδα, ωστόσο, η αφήγηση συνεχίζει ως εξής: Η χώρα αυτή έχει συσσωρεύσει ένα ασυγκράτητο χρέος στην προσπάθειά της να οικοδομήσει ένα κράτος πρόνοιας που δεν άντεχε, και τώρα πρέπει να σφίξει τη ζώνη.
Οι Βρυξέλλες, το Βερολίνο, και οι τράπεζες είναι οι «πουριτανοί» που τώρα απαιτούν κυρώσεις από τους «ηδονιστές» της Μεσογείου – οι οποίοι τόλμησαν να ζουν πάνω από τις δυνατότητές τους και διέπραξαν το αμάρτημα της υπερηφάνειας φιλοξενώντας τους δαπανηρούς Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004. Αυτές οι κυρώσεις έχουν τη μορφή του μνημονίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, σύμφωνα με το οποίο αυξήθηκε ο ΦΠΑ της χώρας στο 23%, η ηλικία συνταξιοδότησης στα 65 για τους άνδρες και τις γυναίκες, έγιναν σοβαρές περικοπές των συντάξεων και των μισθών στο δημόσιο τομέα και θα καταργηθούν τα μέτρα διασφάλισης της εργασίας.
Ο σκοπός είναι να αδυνατίσει ριζικά το κράτος πρόνοιας και να συμμορφωθούν
οι κακομαθημένοι Έλληνες ώστε να μάθουν να ζουν μέσα στις δυνατότητές τους.
Αν και η αφήγηση για το κράτος πρόνοιας περιέχει κάποια ψήγματα αλήθειας, είναι ουσιαστικά εσφαλμένη. Η ελληνική κρίση οφείλεται κατά κύριο λόγο στην ίδια τη φρενήρη κίνηση του χρηματιστικού κεφαλαίου να εξάγει κέρδη από τη μαζική αδιάκριτη επέκταση της πίστωσης που οδήγησε στην κατάρρευση της Γουόλ Στριτ. Η ελληνική κρίση ακολουθεί το μοντέλο που αναφέρουν οι Carmen Reinhart και Rogoff Kenneth στο βιβλίο τους This time is different: eight centuries of financial folly.
Περίοδοι φρενήρους κερδοσκοπικού δανεισμού ακολουθούνται από τη χρεοκοπία του κράτους ή τα τεράστια ελλείμματα. Όπως και η κρίση του χρέους του Τρίτου Κόσμου στις αρχές της δεκαετίας του 1980 και η οικονομική κρίση της Ασίας στα τέλη της δεκαετίας του 1990, το αποκαλούμενο πρόβλημα του δημόσιου χρέους σε χώρες όπως η Ελλάδα, η Ισπανία και η Πορτογαλία είναι κυρίως ένα πρόβλημα που οφείλεται στην κρίση λόγω πλεονάσματος και όχι λόγω ζήτησης.
Στην προσπάθειά τους να αυξήσουν όλο και περισσότερα τα κέρδη από τον δανεισμό, οι τράπεζες της Ευρώπης «έριξαν» περίπου 2,5 τρισεκατομμύρια δολάρια στις χώρες της Ευρώπης που σήμερα έχουν τις πιο προβληματικές οικονομίες: την Ιρλανδία, την Ελλάδα, το Βέλγιο, την Πορτογαλία και την Ισπανία. Οι γερμανικές και γαλλικές τράπεζες κατέχουν το 70% των 300 δισεκατομμυρίων δολαρίων χρέους στην Ελλάδα. Οι γερμανικές τράπεζες ήταν βασικοί αγοραστές των τοξικών δανείων υψηλού κινδύνου από τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα των ΗΠΑ, και εφάρμοσαν την ίδια έλλειψη διακρίσεων στην αγορά ομολόγων του ελληνικού Δημοσίου. Από την πλευρά τους οι γαλλικές τράπεζες, σύμφωνα με την Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών, αύξησαν το δανεισμό τους στην Ελλάδα κατά 23%, στην Ισπανία κατά 11%, και στην Πορτογαλία κατά 26%
Στη φρενήρη ελληνική σκηνή εμφανίζονται παράγοντες του χρηματοπιστωτικού τομέα και εκτός Ευρώπης. Ο κολοσσός της Γουόλ Στριτ, Γκόλντμαν Σακς, έδειξε στο οικονομικό επιτελείο της Ελλάδας πώς τα χρηματοπιστωτικά εργαλεία που είναι γνωστά ως παράγωγα, θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ώστε να «εξαφανιστούν» μεγάλα ποσά του ελληνικού χρέους, καθιστώντας τους εθνικούς λογαριασμούς ελκυστικούς ώστε οι τραπεζίτες να ανυπομονούν να δανείσουν περισσότερα. Στη συνέχεια, η ίδια εταιρεία έκανε στροφή 180 μοιρών και, σε μια διαδικασία συναλλαγών παραγώγων με ασφάλιστρα πιστωτικού κινδύνου (credit default swaps CDS), που είναι το ασφάλιστρο έναντι του ρίσκου χρεοκοπίας που αναλαμβάνει ο επενδυτής όταν αγοράζει ομόλογα π.χ. του ελληνικού Δημοσίου, στοιχημάτισε στην πιθανότητα ότι η Ελλάδα θα αδυνατούσε να πληρώσει, έτσι θα αυξανόταν το κόστος δανεισμού της από τις τράπεζες, βγάζοντας ξεκάθαρο κέρδος για τον εαυτό της.
Αν ποτέ υπήρξε μια κρίση που δημιουργήθηκε από την παγκόσμια οικονομία, είναι η κρίση που ζει η Ελλάδα τώρα. Υπάρχουν δύο βασικοί λόγοι για τους οποίους η ελληνική περίπτωση έχει γίνει γνωστή ως ένα χρονικό προειδοποίησης των λαών που ζουν πέρα από τις δυνατότητές τους και όχι ως μια υπόθεση της οικονομικής ανευθυνότητας από την πλευρά των τραπεζιτών και των επενδυτών.
Πρώτα απ 'όλα, τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα εκμεταλλεύτηκαν επιτυχώς την αφήγηση της κρίσης για να εξυπηρετήσουν τους δικούς τους σκοπούς. Οι μεγάλες τράπεζες είναι τώρα πραγματικά ανήσυχες για τη φρικτή κατάσταση των ισολογισμών τους, ζημιωμένες καθώς είναι από τα τοξικά στοιχεία των ενυπόθηκων δανείων υψηλού κινδύνου που ανέλαβαν και συνειδητοποιούν ότι υπερεπέκτειναν τις δανειοδοτικές λειτουργίες τους. Ο κύριος τρόπος με τον οποίο προσπαθούν να ανοικοδομήσουν τους ισολογισμούς τους είναι η δημιουργία νέων κεφαλαίων χρησιμοποιώντας τους οφειλέτες τους ως πιόνια. Ως κεντρικό άξονα της στρατηγικής αυτής, οι τράπεζες επιδιώκουν να πείσουν τις δημόσιες αρχές για τη διάσωσή τους για μια ακόμη φορά, όπως έκαναν στην πρώτη φάση της κρίσης, με τη μορφή των κεφαλαίων διάσωσης και ένα χαμηλό βασικό επιτόκιο δανεισμού.
Οι τράπεζες ήταν βέβαιες ότι οι κυρίαρχες κυβερνήσεις της ευρωζώνης δεν θα άφηναν την Ελλάδα, όπως και καμία άλλη υπερχρεωμένη χώρα της Ευρώπης, να χρεοκοπήσει, καθώς αυτό θα οδηγούσε στην κατάρρευση του ευρώ.
Έχοντας τις αγορές να στοιχηματίζουν ενάντια στην Ελλάδα και αυξάνοντας το κόστος δανεισμού της, οι τράπεζες γνώριζαν ότι οι κυβερνήσεις της ευρωζώνης θα δημιουργούσαν ένα πακέτο διάσωσης, με το μεγαλύτερο μέρος των χρημάτων να χρησιμοποιηθεί για τη διευθέτηση του χρέους της Ελλάδας σε αυτές.
Το πακέτο των 110 δισ. ευρώ που διαφημίστηκε ως το πακέτο που διαμόρφωσαν για τη διάσωση της Ελλάδας από κοινού οι ισχυρές χώρες της ευρωζώνης και το ΔΝΤ, θα χρησιμοποιηθεί σε μεγάλο βαθμό για τη διάσωση των τραπεζών από την ανεύθυνη, ανεξέλεγκτη φρενίτιδα του δανεισμού τους.
Οι τράπεζες και τα διεθνή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα έπαιξαν αυτό το γνωστό, παλιό παιχνίδι της εμπιστοσύνης στις αναπτυσσόμενες χώρες - οφειλέτες κατά τη διάρκεια της κρίσης του χρέους της δεκαετίας του ’80 στις χώρες του Τρίτου Κόσμου, όπως και στην Ταϊλάνδη και την Ινδονησία κατά την ασιατική οικονομική κρίση στη δεκαετία του 1990.
Τα ίδια μέτρα λιτότητας –τότε γνωστά ως διαρθρωτική προσαρμογή– ακολούθησαν τα όργια δανεισμού των τραπεζών από τις βόρειες χώρες και των κερδοσκόπων.
Και το σενάριο ήταν ακριβώς το ίδιο: Κατηγορούν ως υπαίτιους τα θύματα, γιατί ζουν πέρα από τις δυνατότητές τους, καλούν τις δημόσιες υπηρεσίες να σώσουν την κατάσταση με παροχή υπερβολικών χρημάτων και χρεώνουν ως καθήκον στο λαό να αναλάβει την αποπληρωμή του δανείου, προβαίνοντας σε σημαντικές περικοπές του τωρινού και μελλοντικού του εισοδήματος, καθώς μέρος αυτών θα χρησιμοποιηθούν ως πληρωμή στους δανειστές. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι αρχές ετοιμάζουν παρόμοια πακέτα διάσωσης των τραπεζών, πολλών εκατομμυρίων ευρώ σε Ισπανία, Πορτογαλία και Ιρλανδία.
Ο δεύτερος λόγος για την προώθηση του παραμυθιού των Ελλήνων που «ζουν πέραν των δυνατοτήτων τους» τόσο για την περίπτωση της Ελλάδας όσο και για τις άλλες υπερχρεωμένες χώρες, είναι να καμφθούν οι πιέσεις για αυστηρότερους δημοσιονομικούς κανονισμούς, που ζητούν οι πολίτες και οι κυβερνήσεις από την αρχή της παγκόσμιας κρίσης. Οι τράπεζες θέλουν και την πίτα ολόκληρη και το σκύλο χορτάτο. Αφού εξασφάλισαν τα απαιτούμενα κεφάλαια από τις κυβερνήσεις κατά την πρώτη φάση της κρίσης, δεν θέλουν να τηρήσουν τη συμφωνία που έκαναν μαζί τους για να πάρουν τα χρήματα αυτά, που αφορούσε στη σοβαρή ενίσχυση των δημοσιονομικών κανονισμών.
Οι κυβερνήσεις, από τις ΗΠΑ και την Κίνα ως την Ελλάδα, κατά την πρώτη φάση της κρίσης είχαν καταφύγει σε διάφορα προγράμματα ως κίνητρα για να αποφύγουν την κατάρρευση της πραγματικής οικονομίας. Προωθώντας μια αφήγηση που στρέφει τα φώτα της δημοσιότητας από την έλλειψη δημοσιονομικής σταθερότητας στις τεράστιες δημόσιες δαπάνες καθιστώντας τις ως το βασικό πρόβλημα της παγκόσμιας οικονομίας, οι τράπεζες προσπαθούν να αποφύγουν την επιβολή ενός σκληρού ρυθμιστικού καθεστώτος.
Ένας Τρίτος Κόσμος μέσα στην Ελλάδα
Με βάση τα παραπάνω (τράπεζες και κυβερνήσεις) παίζουν με τη φωτιά. Ο νομπελίστας Πολ Κρούγκμαν και άλλοι έχουν προειδοποιήσει ότι αν αυτό το παραμύθι περάσει, η έλλειψη νέων προγραμμάτων κινήτρων και οι σκληρές τραπεζικές ρυθμίσεις θα οδηγήσουν σε μια διπλή ύφεση αν όχι πλήρη κατάρρευση. Δυστυχώς, όπως η πρόσφατη συνάντηση των G-20 στο Τορόντο προτείνει, οι κυβερνήσεις στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ ενδίδουν στις κοντόφθαλμες ατζέντες των τραπεζών, οι οποίες έχουν την υποστήριξη των προσκολλημένων στο παρελθόν νεοφιλελεύθερων ιδεολόγων, που συνεχίζουν να θεωρούν το ενεργό παρεμβατικό κράτος ως το βασικό πρόβλημα.
Αυτοί οι ιδεολόγοι πιστεύουν ότι μια βαθιά ύφεση ή και μια κρίση είναι η φυσική διαδικασία κατά την οποία η ίδια η οικονομία σταθεροποιείται και ότι οι κεϋνσιανές δαπάνες για να αποτραπεί η κατάρρευση μόνο θα καθυστερήσουν το αναπόφευκτο.
Οι Έλληνες δεν αποδέχονται την κατάσταση άπραγοι. Η επικύρωση του πακέτου ΕΕ - ΔΝΤ από την ελληνική Βουλή έγινε μέσω μαζικών διαμαρτυριών στις 8 Ιούλη. Σε μια προηγούμενη και μαζικότερη διαμαρτυρία στις 5 Μάη, περίπου 400.000 κόσμος βγήκε στους δρόμους της Αθήνας καθιστώντας τη διαδήλωση αυτή τη μεγαλύτερη διαδήλωση μετά την πτώση της στρατιωτικής δικτατορίας το 1974.
Ωστόσο, οι διαδηλώσεις στους δρόμους φαίνεται να μην μπορούν να αποτρέψουν την κοινωνική καταστροφή που έρχεται λόγω των μέτρων ΕΕ - ΔΝΤ. Η οικονομία προβλέπεται να συρρικνωθεί κατά 4% το 2010. Το ποσοστό ανεργίας θα αυξηθεί από 15% σε 20% σε δύο χρόνια, με το ποσοστό των νέων να φτάνει το 30%.
Όσο για τη φτώχεια, σε μια πρόσφατη κοινή έρευνα της Kappa Research και του London School of Economics, αναφέρεται ότι ακόμη και πριν από την τρέχουσα κρίση, σχεδόν το ένα τρίτο των 11 εκατ. κατοίκων στην Ελλάδα ζούσαν κοντά στο όριο της φτώχειας. Αυτή η διαδικασία δημιουργίας ενός «Τρίτου Κόσμου» μέσα στην Ελλάδα θα επιταχυνθεί από το πρόγραμμα των Βρυξελλών - ΔΝΤ.
Κατά ειρωνικό τρόπο, το μνημόνιο υλοποιείται από μια σοσιαλιστική κυβέρνηση με επικεφαλής τον Γιώργο Παπανδρέου, ο οποίος εκλέχτηκε τον περασμένο Οκτώβρη για να αντιστραφεί η διαφθορά της προηγούμενης συντηρητικής κυβέρνησης και οι αρνητικές συνέπειες των οικονομικών πολιτικών της. Υπάρχει αντίσταση και μέσα στο ΠΑΣΟΚ, το κόμμα του Παπανδρέου για το σχέδιο ΕΕ -ΔΝΤ.
Αλλά η συντριπτική αίσθηση ακόμη και στους αιρετικούς του κόμματος είναι ηŸ ΤΙΝΑ (There Is No Alternative), η διάσημη φράση της Μάργκαρετ Θάτσερ: «Δεν υπάρχει εναλλακτική λύση».
Το παράδειγμα της Αργεντινής
Αντιμέτωποι με τις συνέπειες του μνημονίου, αρκετοί Έλληνες μιλούν για την υιοθέτηση μιας στρατηγικής απειλής αθέτησης ή μιας ριζικής μονομερούς μείωσης του χρέους. Μια τέτοια προσέγγιση θα μπορούσε να γίνει συντονισμένα μαζί και με άλλες χρεωμένες χώρες της Ευρώπης, όπως η Πορτογαλία και η Ισπανία. Εδώ η Αργεντινή μπορεί να προτείνει ένα μοντέλο: Το 2003 προέβη σε ένα αξέχαστο πετσόκομμα του χρέους της προς τους πιστωτές της, καταβάλλοντας 25 σεντ για κάθε δολάριο που όφειλε. Αυτό, όχι μόνο έγινε αποδεκτό αλλά επίσης, πόροι που σε διαφορετική περίπτωση θα είχαν εγκαταλείψει τη χώρα, διοχετεύτηκαν στην εγχώρια οικονομία, προκαλώντας ένα μέσο ετήσιο ρυθμό οικονομικής ανάπτυξης του 10% μεταξύ 2003 και 2008.
H «Λύση της Αργεντινής» σίγουρα εμπεριέχει πολλούς κινδύνους. Αλλά οι συνέπειες της παραίτησης είναι οδυνηρά σαφείς, αν εξετάσουμε τα πεπραγμένα των χωρών που υπεβλήθησαν στις ρυθμίσεις του ΔΝΤ. Πληρώνοντας πάνω από 25-30% του κυβερνητικού προϋπολογισμού ετησίως σε ξένους πιστωτές, οι Φιλιππίνες στα μέσα της δεκαετίας του 1980 μπήκαν σε μια δεκαετία στασιμότητας από την οποία ποτέ δεν ανέκαμψαν και η οποία καταδίκασε τη χώρα σε ένα ποσοστό μόνιμης φτώχειας πάνω από 30%. Υπό το βάρος δρακόντειων μέτρων προσαρμογής, το Μεξικό έχει βυθιστεί σε δύο δεκαετίες συνεχιζόμενης οικονομικής κρίσης, με συνέπειες όπως η διαδεδομένη κυκλοφορία ναρκωτικών, που το έφερε στο χείλος της αποτυχίας ως κράτος.
Η τρέχουσα κατάσταση του πραγματικού ταξικού πολέμου στην Ταϊλάνδη μπορεί να αποδοθεί εν μέρει στα πολιτικά κατάλοιπα των οικονομικών δεινών του προγράμματος λιτότητας του ΔΝΤ που επιβλήθηκε στη χώρα πριν από μια δεκαετία.
Το μνημόνιο των Βρυξελλών - ΔΝΤ στην Ελλάδα δείχνει ότι η χρηματοδότηση του καπιταλισμού για να σωθεί από την κρίση δεν σέβεται πλέον τον άξονα Βορρά - Νότου. Οι κυνικοί θα πουν, «Καλώς ήλθατε στον Τρίτο Κόσμο, την Ελλάδα».
Αλλά δεν είναι ώρα για κυνισμό. Μάλλον, είναι μια σημαντική στιγμή για την παγκόσμια αλληλεγγύη. Είμαστε όλοι μαζί σε αυτό.
Σάββατο, 17 Ιουλίου 2010
