H νέα τάξη του Ταγίπ Ερντογάν

Στις 12 Σεπτεμβρίου –ακριβώς 30 χρόνια μετά το πραξικόπημα του Κενάν Εβρέν– η μεγάλη πλειοψηφία των τούρκων ψηφοφόρων ψήφισε «ναι» στο δημοψήφισμα που οργάνωσε η κυβέρνηση Ερντογάν για την αναθεώρηση 26 άρθρων του φασιστικού συντάγματος της χώρας. Το ποσοστό του «ναι» ξεπέρασε το 58% και η συμμετοχή το 77%. Δυό νούμερα – δυό νίκες για τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, που αναδεικνύεται πλέον σε απόλυτο κυρίαρχο του πολιτικού σκηνικού στη γείτονα.

ΜΙΧΑΛΗΣ ΨΥΛΟΣ



 Χωρίς αμφιβολία, η συνταγματική αναθεώρηση αποτελεί για την Τουρκία σημαντικό βήμα εκδημοκρατισμού. Οι στρατιωτικοί θα δικάζονται πλέον και στα πολιτικά δικαστήρια, οι πολίτες αποκτούν για πρώτη φορά το δικαίωμα προσφυγής και στο Συνταγματικό Δικαστήριο, όταν καταπατώνται τα θεμελιώδη δικαιώματά τους. «Καλά νέα για την Τουρκία, καλά νέα για τη δημοκρατία», γράφει ο γνωστός δημοσιογράφος Μουσταφά Ακιόλ. Ουδείς αμφισβητεί πλέον ότι στις βουλευτικές εκλογές που θα διεξαχθούν τον ερχόμενο Ιούλιο το κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης του Ερντογάν θα συνεχίσει πανηγυρικά την οκταετή θητεία του στην κυβέρνηση και ο τούρκος πρωθυπουργός θα μπορέσει να κάνει πράξη τα σχέδιά του για μετάβαση στην προεδρία της χώρας, με αναβαθμισμένο ρόλο. Ήδη, πολλοί αναλυτές κάνουν λόγο για τη διενέργεια ενός νέου δημοψηφίσματος για την εγκαθίδρυση μιας ημι-προεδρικής δημοκρατίας, με απευθείας εκλογή του προέδρου από το λαό το 2012 και φυσικά με πρώτο πρόεδρο τον Ερντογάν. «Η Τουρκία οδεύει προς τηνŸ Πουτιν-οποίησή της με επικεφαλής έναν ηγέτη λαϊκιστή, με αυτοκρατορικό στυλ», όπως έγραψε η γαλλική Λιμπερασιόν.

Χωρίς αμφιβολία, η 12η Σεπτεμβρίου 2010 σηματοδοτεί την κορύφωση της μάχης για την εξουσία ανάμεσα στην ισλαμική συντηρητική κυβέρνηση του Ερντογάν και τους κεμαλιστές. Θα ήταν λάθος να μιλάμε όμως για μια ανειρήνευτη σύγκρουση του Ερντογάν με τους κεμαλιστές. Απλώς, ο τούρκος ηγέτης από θέση ισχύος θα επιχειρήσει τώρα να ενσωματώσει όλες τις πτέρυγες του κεμαλικού κατεστημένου. «Δεν πρόκειται για αλλαγή του συστήματος, αλλά για μια μεταβίβαση της εξουσίας μέσα στο σύστημα» γράφει η γερμανική εφημεριδα Ντι Βελτ. «Ελέγχοντας το δικαστικό σώμα και περιορίζοντας την εξουσία του στρατού, η κυβέρνηση Ερντογάν προσπαθεί να καταλάβει μακροπρόθεσμα και τις χαμηλόβαθμες θέσεις της εξουσίας, στερώντας από τους κεμαλιστές τα προκλητικά προνόμια και τους μηχανισμούς που διασφάλιζαν την παντοδυναμία τους στην τουρκική κοινωνία» γράφει η γερμανική εφημερίδα.

Το κεμαλικό ρεύμα είναι δύσκολο να ξεριζωθεί και το πιθανότερο σενάριο είναι η συνύπαρξη των δύο τάσεων, στο πλαίσιο του αναβαθμισμένου, περιφερειακού γεωπολιτικού ρόλου της Τουρκίας στην Κεντρική Ασία και τη Μέση Ανατολή. Ο Ερντογάν άλλωστε, με το δημοψήφισμα, έβαλε μεν τέλος στον κεμαλικό έλεγχο στο δικαστικό σώμα, αλλά με οργανωτικό τρόπο: Αυξησε τον αριθμό των μελών του Συνταγματικού Δικαστηρίου από 11 σε 17 και του Ανώτατου Δικαστικού Συμβουλίου από 7 σε 22. Θα επιχειρήσει δηλαδή να ελέγξει την πλειοψηφία στα δύο ανώτατα δικαστήρια με το διορισμό δικών του δικαστών. «Η πολιτική κατεύθυνση των δικαστηρίων μπορεί όμως να αλλάξει σε μια νύχτα με το διορισμό άλλων δικαστών», επισημαίνει η αμερικανική εφημερίδα Γουόλ Στριτ Τζέρναλ.
Το δημοψήφισμα μπορεί να ενίσχυσε τη συγκέντρωση των εξουσιών γύρω από τον Ερντογάν, αλλά δεν αλλάζει ριζικά τη «δημοκρατία» στην Τουρκία. Το όριο του 10% για την κοινοβουλευτική εκπροσώπηση των μικρών κομμάτων εξακολουθεί να ισχύει. Το κουρδικό πρόβλημα παραμένει άλυτο. Μόνο τους τελευταίους έξι μήνες, κάπου 200 άνθρωποι έχουν χάσει τη ζωή τους σε συγκρούσεις κούρδων ανταρτών με τον τουρκικό στρατό. Το άρθρο 301 του συντάγματος που περιορίζει την ελευθερία της έκφρασης παραμένει σε πλήρη ισχύ.