Ρεύματα δημιουργίας σε δρόμο αντοχής

Ο Μάης μάς έδωσε μια μεγαλειώδη απεργία που πνίγηκε από την ωμή κρατική βία και προβοκάτσια. Ο Ιούνης έφτασε λίγο πριν τη μέρα της γενικής απεργίας να μας υπενθυμίσει ότι η ατομική τρομοκρατία προετοιμάζει το ιδανικό πραξικόπημα. Τι σημαίνουν όλα αυτά στην πολιτιστική διάσταση των κοινωνικών αντιστάσεων και για την ψυχολογία των ανθρώπων του κινήματος;

Παναγιώτης Φραντζής

 Η αρχική ιδέα για αυτό το άρθρο είχε τον τίτλο «Ο πολιτισμός στις μέρες του ΔΝΤ». Θα μιλάγαμε για την πλύση εγκεφάλου που γίνεται από όλα τα ΜΜΕ για την υιοθέτηση μιας απολιτικής ιδιωτικής στάσης απέναντι στη νέα κατάσταση. Θα τονίζαμε ότι σε αυτό έχει συμβάλει το ευρύτατα διαδεδομένο ιδεολόγημα ότι «φταίμε όλοι για την κρίση, γιατί καταναλώναμε παραπάνω από τις δυνάμεις μας». Και τι δεν θα είχαμε να πούμε για τους μεγαλοκαρχαρίες που υπογράφουν εντιτόριαλ γι’ αυτό το νέο πνεύμα οικονομίας, που ενώ κανονικά θα έπρεπε να τους «αδειάζει» και να τους περιφρονεί, είναι αυτοί πρώτοι που το ενστερνίζονται καλώντας και πάλι τις πλατιές κοινωνικές μάζες να τους ακολουθήσουν. Αναζητήσαμε μικρές χειρονομίες αντίστασης, δείγματα ενός ανατρεπτικού συλλογικού πολιτισμού των «από κάτω»,το επόμενο πλάνο της μαζικής διαδήλωσης και απεργίας, αυτό που συμβαίνει όταν οι αγωνιζόμενοι αμφιβάλλουν, συζητούν μεταξύ τους, ενημερώνονται, απελπίζονται, και κινούνται πάλι ενεργά για να αποβάλλουν μια ψυχολογία της ήττας.

Και κάπως έτσι, αυτό το άρθρο άρχισε να γράφεται αλλιώς. Υπέρ της δυνατότητας ενός άλλου βλέμματος, που ζητάει να στηρίξει όλο τον κόσμο σε τροχιά ανατροπής. Μετατοπίζοντας τη φοβισμένη κοινωνία σε μαχόμενη κοινωνία. Κερδίζοντας τους χτεσινούς δεξιούς και ατομιστές. Και είναι εδώ, σε υπόγειες διαδρομές, σε εκδηλώσεις, συναυλίες, συγκεντρώσεις, σε κοινότητες υπό κατασκευή, σε κάθε είδους συλλογικότητες, πασχίζοντας να βρει το νήμα που ενώνει τη μία διαδήλωση με την άλλη, τη μία πράξη αντίστασης και αλληλεγγύης με την άλλη,

τον κόσμο τον ίδιο, σε μια νέα ανθρώπινη ιστορία, αχρηστεύοντας κάθε μηχανισμό παραίτησης και υποταγής.

Ο Ιούνης είναι μήνας εξωστρέφειας με τα φεστιβάλ του, τις συναυλίες, τα θέατρα. Φέτος με θιασάρχη το κλιμάκιο του ΔΝΤ προβλεπόταν μήνας θεατρινισμών για την επιβολή των νέων αντιδραστικών πακέτων. Και εδώ πρέπει να αναγνωρίσουμε πως ο Ανδρέας Λοβέρδος έκανε ό,τι μπορούσε μαζί με τους δημοσιογράφους που εκπαίδευσε η Σίβιτας. Προφανώς με αφορμή το δολοφονικό τρομοκρατικό χτύπημα της Πέμπτης, θα περάσουμε σε νέα πράξη κρατικών σχεδιασμών για την επιβολή των μέτρων και την εξαφάνιση του κοινωνικού παράγοντα από την κεντρική σκηνή. 

Στον απόηχο της άδοξης κατάληξης της 5ης Μαΐου επικράτησαν ως τώρα μέτριας μαζικότητας κινητοποιήσεις και κυρίως μικρές χειρονομίες αντίστασης, όπως οι κουκουλωμένες από τον Τύπο αποδοκιμασίες του πρωθυπουργού στο Ηρώδειο και άλλων στελεχών της κυβέρνησης ανά την Ελλάδα. Όμως, ενώ η κοινή γνώμη έδειχνε σημάδια κόπωσης από τον ανελέητο βομβαρδισμό των μέσων μαζικής ενημέρωσης και οι κινητοποιήσεις ήταν μάλλον σκόρπιες και υποτονικές, μάλλον δεν έχασαν τη διορατικότητά τους αναλυτές όπως ο Στ. Λυγερός που διέγνωναν σοβαρούς κινδύνους από τη βουβαμάρα και τη φαινομενική σιωπή. Σιωπή δεν σημαίνει αποδοχή – υπόγειες διεργασίες εκτός από τις προφανείς πολιτικές ζυμώσεις συντελούνται, τόνιζαν.

Υπήρξε βεβαίως το κίνημα για την καταδίκη της δολοφονικής επιδρομής των Ισραηλινών στο «Στόλο της Ελευθερίας», που άναψε αντανακλαστικά ενεργοποιημένα από τον Δεκέμβρη του 2008, συνδέοντας αυτή τη φορά εν μέρει το εσωτερικό κοινωνικό μέτωπο με το εθνικό. Όμως η κατρακύλα του πολιτικού συστήματος που μετρούν οι δημοσκοπήσεις πέρασε κυρίως από αφανή μονοπάτια. 

Αν και η πλειοψηφία των διαδηλωτών του Μαΐου κλείστηκε στο δωμάτιό της, το πιο δυναμικό κομμάτι του κινήματος δεν εγκατέλειψε τους δρόμους. Και όταν ο δρόμος έκλεινε, υπήρχε πάντα άλλη διέξοδος. Ό,τι προσπάθησαν να πνίξουν τα δακρυγόνα στις διαδηλώσεις ξέσπαγε στις συναυλίες. Όπως αυτός ο συγκινητικός συντονισμός των χιλιάδων θεατών στο θέατρο Βράχων που διακόπτουν τον Θανάση Παπακωνσταντίνου φωνάζοντας ρυθμικά συνθήματα για την Παλαιστίνη. 

Αξίζει να σταθούμε για άλλη μια φορά στη μεγάλη επιτυχία του φεστιβάλ της νεολαίας Κομουνιστική Απελευθέρωση, των φετινών Αναιρέσεων. Δεν είναι από μόνη της η αυξημένη προσέλευση. 

Είναι ο παλμός και η ζωντάνια στις συναυλίες – μαζί με το εκπληκτικό φαινόμενο εικοσάχρονα παιδιά να τραγουδάνε τον Εφιάλτη της Περσεφόνης του Νίκου Γκάτσου και του Μάνου Χατζιδάκι στην ηλεκτρική διασκευή που έπαιζαν τα Υπόγεια Ρεύματα. Είναι η πρωτόγνωρη συμμετοχή στην πολιτική εκδήλωση για την κρίση και σε όλες τις συζητήσεις. 

Αν δει κανείς τα δημοσιεύματα στον κυριακάτικο Τύπο και τις ανακοινώσεις για τα ευπώλητα το πολιτικό αριστερό βιβλίο και ειδικά αυτό που σχετίζεται με τις οικονομικές εξελίξεις γνωρίζει καλές μέρες. Το ίδιο και η αρθρογραφία σε ηλεκτρονικά και έντυπα μέσα. Όταν καθαρίζει ο καιρός αναδεικνύονται πάνω στην άμμο των κοινωνικών μετατοπίσεων οι διαχωριστικές γραμμές και διατυπώνονται με μεγαλύτερη διαύγεια οι κριτικές απόψεις. Ο Νικόλας Σεβαστάκης έγραψε το προηγούμενο Σάββατο στην Ελευθεροτυπία ένα εξαιρετικό άρθρο για τους «νέους φιλελεύθερους» - δημόσιους κήρυκες του ατομικού παράπονου, που δεσπόζουν στο χώρο του πολιτισμού. 

Αντιγράφουμε εδώ μια ολόκληρη παράγραφο: «Αυτό που έχει ενδιαφέρον είναι ότι ο συγκεκριμένος χώρος πιστεύει πως αντιπροσωπεύει μια αντικομφορμιστική προσέγγιση στην παρούσα κρίση. Αλλά η ουσία των όσων διακινούν είναι η πιο κοινότοπη αντίληψη περί συλλογικής ευθύνης για τα ελληνικά δεινά. Το κακό ανάγεται στην ηθική τού νεοέλληνα, στο ότι δεν έκανε τα “αυτονόητα” όταν έπρεπε και τώρα πληρώνει τη γαϊδουριά του. Η νεοελληνική μιζέρια, οι συναισθηματικές υπερβολές, ο λαϊκισμός των διαδηλώσεων, η κοινωνική βία, η ξύλινη γλώσσα: ιδού οι αιτίες της κρίσης. Χάσαμε το μέτρο, λένε. Ωραία. Και πώς συνέβη αυτό; Ποιοι ιδεολογικοί μηχανισμοί, ποιες εικόνες πλούτου και ευημερίας, ποια life style εγχειρίδια ευφορίας συνέβαλαν στις αυταπάτες; Δεν υπάρχουν όλα αυτά τα χρόνια ηγεμονικοί μηχανισμοί διαμόρφωσης των πεποιθήσεων ή μήπως όλα τούτα ήλθαν από τον ουρανό;».

Από τη φοβερά επιτυχημένη εκδήλωση της Πρωτοβουλίας Οικονομολόγων είναι χαρακτηριστικό ένα στιγμιότυπο που έχει αποτυπωθεί και στο βίντεο.

Ενώ στο μικρόφωνο είναι ο Κώστας Λαπαβίτσας και εξηγεί πόσο απλή από τεχνικής πλευράς είναι η μετατροπή του ευρώ σε δραχμές, ένας ψίθυρος από το ακροατήριο γενικεύεται σε θόρυβο που δεν αφήνει τον ομιλητή να συνεχίσει. Δεν πρόκειται για απόρριψη του περιεχομένου της ομιλίας. Αυτή η στιγμή της θορυβώδους επέμβασης του ακροατηρίου μαρτυρά ότι εκεί συνέβαινε κάτι αυθεντικό, μια αλληλεπίδραση και ο χώρος ανήκε σε αυτούς που τον κατέκλυσαν, οι οποίοι με τη σειρά τους δηλώνουν συμμετοχή σε αυτό που πάει να φτιαχτεί. Ήταν μια λαϊκή συνέλευση. Οι ερωτήσεις που έπεσαν βροχή στο τέλος, δείχνουν έναν κόσμο που θέλει να πειστεί, να σπάσει το φόβο που του έχουν καλλιεργήσει. 

Στον κινηματογράφο Φιλίπ προβλήθηκε στις αρχές του μήνα ένα αφιέρωμα με ταινίες κατά του ΔΝΤ. Στις προβολές του τριημέρου που οργάνωσε το περιοδικό Αλάνα κι ο συνεταιρισμός για το εναλλακτικό και αλληλέγυο εμπόριο «Ο σπόρος» πέρασε πολύς κόσμος.

Όσοι βρέθηκαν την πρώτη μέρα στην προβολή της ταινίας ντοκιμαντέρ Δόγμα του σοκ θυμούνται έντονα το χειροκρότημα που ακολούθησε στο φινάλε – ένα χειροκρότημα που έβγαινε αβίαστα από τον τρόπο που έκλεινε η Ναόμι Κλάιν το τελευταίο πλάνο με τη φράση «δεν πρέπει να ξεχάσουμε». Την τρίτη μέρα μόλις τελείωσε η προβολή της Κατάληψης, όπου και πάλι έπεσε χειροκρότημα ο κόσμος δεν έφευγε γιατί αναπτύχθηκε διάλογος μετά από παρέμβαση των διοργανωτών ως προς την τωρινή κατάσταση των καταλήψεων στην Αργεντινή. Και εδώ η ίδια εικόνα ενός απαιτητικού λαϊκού κοινού που έχει απορίες και ερωτήσεις να θέσει.

Επίσης το χειροκρότημα που δέχτηκαν στο Ηρώδειο οι νεολαίοι της ορχήστρας Σιμόν Μπολίβαρ από τη Βενεζουέλα μάλλον θα το θυμούνται για χρόνια. Δεν ήταν απλώς μια άψογη συναυλία, ήταν ένα πολιτιστικό γεγονός με πολλές προεκτάσεις. Τα παιδιά μιας χώρας που περήφανα δημιουργούν πολιτισμό, αντί να χάνονται στην πλήξη και την ανεργία.

Τα παιδιά μιας χώρας που μιλάει για κάποιου είδους σοσιαλισμό, πιο πιστευτό από αυτόν της μεταλλαγμένης σοσιαλδημοκρατίας ή του Φώτη Κουβέλη. Παρατεταμένο χειροκρότημα σε ένα κατάμεστο θέατρο χωρίς πολιτικούς και επισήμους. Μόνοι επίσημοι ο Μίκης Θεοδωράκης και ο ιδρυτής του συστήματος, ο οραματιστής αρχιμουσικός Χοσέ Αντόνιο Αμπρέου.

Ακόμα και το ποδόσφαιρο αυτή τη φορά δεν εντάσσεται αντιπαραθετικά στην ατζέντα των πολιτικών ανατροπών – στις πλατείες η κουβέντα για το Μουντιάλ συνδυάζεται με την πολιτική συζήτηση, πια όχι σε βάση αν είναι αναγκαία τα μέτρα αλλά πώς θα διώξουμε το κακό.

Η κοινωνική δικτύωση και η ψυχολογία της αντίστασης

Ειδικά στη νεολαία οι μέρες του ΔΝΤ έφεραν μία έντονη συζήτηση για έξοδο από τη χώρα, ειδικά σε ηλικίες πριν την ένταξη στον εργασιακό κύκλο και σε στρώματα με την οικονομική άνεση ενός μεταπτυχιακού στο εξωτερικό. Μία διάχυτη απαισιοδοξία απειλεί να μετακινήσει ένα ευυπόληπτο δυναμικό από θέσεις μάχης σε θέσεις ατομικής προσαρμογής. Κάτι τέτοιο θα είναι ολέθριο. Ήδη οι αυτοκτονίες έχουν αυξηθεί και στη χώρα μας, όπως και οι συναισθηματικές διαταραχές. Οι επιστήμονες και η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας προβλέπουν έως 30% αύξηση των κρουσμάτων κατάθλιψης, του αλκοολισμού και ποικίλων ψυχολογικών εκδηλώσεων της κοινωνικής απογοήτευσης. Όπως σημείωνε σε παρέμβασή του ο ψυχίατρος Θόδωρος Μεγαλοοικονόμου μιλώντας για την περίοδο 1941-1944 «η “ψυχολογία της αντίστασης”, με την ενσωμάτωση του ατόμου σε (αντιστασιακές) ομάδες που αγωνίζονταν, ήταν ο κύριος παράγοντας που προστάτευε την προσωπικότητα από τη διάλυση και την εκμηδένιση. Αυτή η “ψυχολογία της αντίστασης’’ λειτούργησε ως προστασία από νευρωτικές διαταραχές, οι οποίες, μετά το τέλος του πολέμου, αυξήθηκαν πολύ».

Όσο και αν ακούγεται παράδοξο λοιπόν, η χρήση των σύγχρονων εργαλείων επικοινωνίας και ένταξης σε ομάδες, η νέα ατομικότητα των social media, και φυσικά η ευρύτερη πολιτική συμμετοχή, μπορούν να βοηθήσουν τη νεολαία να αναπτύξει αντισώματα στην περιρρέουσα απαισιοδοξία. Δεν είναι τυχαίο ότι στο διαδίκτυο ξεσπούν καθημερινά μικρές επαναστάσεις επικοινωνίας. Αυτή τη στιγμή υπάρχουν πάνω από εκατό «μάχιμα» και σοβαρά πολιτικά μπλογκ πολλά από τα οποία στήθηκαν τους τελευταίους μήνες.

Τις μέρες του αγώνα για το σπάσιμο του αποκλεισμού της Γάζας διακρίθηκε το επαγγελματικής σοβαρότητας δημοσιογραφικό σάιτ thepressproject.gr, του οποίου η καινοτομία έγκειται στο ότι παρουσιάζει μια επιλεγμένη θεματολογία με βάση την επικαιρότητα και την υποστηρίζει με αναδημοσιεύσεις κειμένων, καθώς και με ζωντανές αναμεταδόσεις βίντεο και ήχου. Χτυπητό παράδειγμα η εκδήλωση της Πρωτοβουλίας Οικονομολόγων που όχι μόνο γέμισε ασφυκτικά την αίθουσα του Συλλόγου Υπαλλήλων της Τράπεζας της Ελλάδος, αλλά σε απευθείας μετάδοση χτύπησε υψηλότατη θεαματικότητα σχεδόν 4.000 επισκεπτών. Τις επόμενες δε μέρες, μέχρι και τώρα, τα βίντεο συνεχίζουν να βλέπονται από χιλιάδες άτομα. Η ενημέρωση σε βάθος για την οικονομική κρίση από την Πρωτοβουλία Οικονομολόγων συνεχίζεται μέσω του νέου της σάιτ (με τον ευρηματικό τίτλο) nomoneynodebt.gr όπου δημοσιεύονται δικά της κείμενα κι ό,τι άλλο αξιόλογο γράφεται κατά του ΔΝΤ και του μνημονίου στον Τύπο. Πρωτεργάτης ωστόσο αυτού του είδους της αντι-ενημέρωσης, είναι το καταπληκτικό μπλογκ youpayyourcrisis.blogspot.com. Κοινή φιλοδοξία και των δύο πρωτοβουλιών που συνεργάζονται είναι να δημιουργήσουν ένα εναλλακτικό καρτέλ ενημέρωσης και δράσης ενάντια στο μονοπώλιο των ΜΜΕ. Για το επόμενο διάστημα δε υπόσχονται εκπλήξεις.

Η αριστερή καρδιά του web radio χτυπάει εδώ και ένα μήνα στο στούντιο - καφέ της κοινότητας του radiobubble (δείτε συνέντευξη την επόμενη εβδομάδα) ένα σύγχρονο πολιτιστικό αντάρτικο στην ξεφτιλισμένη μπάντα των FM που συνδυάζει λόγο και μουσική με άποψη και μικρόφωνο ανοικτό στις κοινωνικές διεργασίες. Κοινότητα υπό κατασκευή, την ονομάζουν οι ιδρυτές και οι βασικοί συντελεστές του εναλλακτικού αυτού μέσου, οι χρήστες του οποίου γνωρίζονται μέσω twitter και blog.

Φυσικά όλα τα παραπάνω δεν καταργούν, αντίθετα αναβαθμίζουν την ανάγκη ανώτερου πολιτικού σχεδίου και παρέμβασης της Αριστεράς. Όχι όπως παλιά, με τη μορφή του πολιτικού καθοδηγητή μαζών, αλλά του εμπνευστή και οργανωτή της ιδεολογικής ηγεμονίας. Ο πολιτισμός της συνάντησης και συνεργασίας αγωνιστικών δυνάμεων στο εργατικό κίνημα βρίσκει διέξοδο στο Συντονισμό Πρωτοβάθμιων Σωματείων, και αντιστοίχως, παρά τις αναπόφευκτες αντιρρήσεις και διαφορετικές προσεγγίσεις, ο θεωρητικός αντίλογος στη μονοκρατορία ΕΕ - ΔΝΤ οργανώνει επιστήμονες και διανοούμενους διαφορετικών καταβολών στην Πρωτοβουλία Οικονομολόγων.

Αυτά είναι δείγματα μιας ανώτερης δυναμικής της εποχής, που απαιτεί όραμα δεμένο με συγκεκριμένο λόγο – και όλο αυτό μαζί στον καμβά μιας άλλης πολιτισμικής πρότασης. Μέχρι σήμερα η φιλελεύθερη εκδοχή αυτού του σχεδίου υποκλινόταν στον αυθορμητισμό των δικτύων, χωρίς να έχει σκοπό να τα επηρεάζει. Έτσι στην πράξη τα άφηνε στον έλεγχο των κυρίαρχων ιδεολογικών μηχανισμών. Η συντηρητική ανάγνωση από την άλλη, επέμενε στον κλασικό κομματικό δρόμο συχνά αγνοώντας και απορρίπτοντας τη δυναμική των νέων μέσων δικτύωσης, επικοινωνίας και διαμόρφωσης άποψης. Σήμερα απαιτείται μια συλλογική κουλτούρα της ένταξης της νέας ατομικότητας και των μαχητικών διαθέσεων σε ένα διευρυμένο πεδίο πάλης. Αναζητείται ο πολιτισμός της μετωπικής πολιτικής συνάντησης, της οργάνωσης της πολιτισμικής ηγεμονίας της Αριστεράς. Η Αριστερά που ενώνει τον κατακερματισμένο κόσμο. Αυτό που ανέδειξαν και οι Αναιρέσεις: Την ελπίδα μιας κομμουνιστικής προοπτικής απέναντι στο φόβο, και πρότεινε η εκδήλωση με την ποίηση που κάνει ανταρσία στο Βινύλιο.

Συνεχίζουμε, μας αρέσει να λέμε, αλλά ας ακούσουμε περισσότερο την πρώτη συμβουλή του radical desire από το τελευταίο του ποστ: «Αποφυγή άσκοπων και ανώφελων συγκρούσεων με τους ιδεολογικούς εκπροσώπους της κατεστημένης τάξης. Στην Ελλάδα έχει πλήρως εκφυλιστεί αυτού του είδους η μηχανική αντιπαράθεση. Οι παρεμβάσεις πρέπει να είναι στρατηγικά ζυγισμένες για να πετυχαίνουν το μέγιστο εφικτό αποτέλεσμα και να μην αναλώνονται σε ένα ρητορικό πόλεμο χαρακωμάτων με τους επαγγελματίες της στρέβλωσης και της παραπληροφόρησης. Με τα απλά λόγια του Απ. Παύλου: Μην αναλώνεστε σε διαξιφισμούς "απόψεων". Μην περιστέλλετε την αντικαπιταλιστική προοπτική σε άλλη μία "άποψη" στις αδηφάγες αρένες των ΜΜΕ. Όταν μιλάμε, πρέπει να είναι εμφανής η ποιοτική διαφορά του τι λέμε και πώς το διατυπώνουμε από τον καθημερινό συρφετό των “απόψεων”».