Ο πορτογάλος νομπελίστας συγγραφέας δεν
δίστασε να τα βάλει με την κυβέρνησή του για να αυτοεξοριστεί, την εκκλησία για να υποστεί διώξεις, τον
Μπερλουσκόνι για να συναντήσει προσχώματα η έκδοσή του στα ιταλικά, το κράτος απαρτχάιντ του Ισραήλ για να
χαρακτηριστεί αντισημίτης, ακόμη και με την Κούβα.
Αφροδίτη Πολίτη
Περισσότεροι από 20.000 Πορτογάλοι
αποχαιρέτησαν τον συγγραφέα Ζοζέ Σαραμάγκου, που έφυγε στα 88 του χρόνια. Ο
πρόεδρος της Πορτογαλίας δεν ήταν ένας από αυτούς. Η επίσημη δικαιολογία ήταν
ότι «δεν τον γνώριζα από κοντά» - τον διασημότερο συγγραφέα της Πορτογαλίας,
τον μοναδικό που έχει τιμηθεί με Νομπέλ λογοτεχνίας, έναν συγγραφέα που δεν
έπαψε μέχρι το τέλος της ζωής του να προκαλεί τη θρησκευτική και κοσμική εξουσία, να αντιμάχεται με θάρρος ό,τι θεωρούσε
απάνθρωπο, γελοίο και άδικο: Από το ισραηλινό απαρτχάιντ ως τον Μπερλουσκόνι,
από την παγκοσμιοποίηση και την Ευρωπαϊκή Ένωση που φοράει τον μανδύα της
«Ευρώπης των πολιτών», ως την Εκκλησία και
τη Βίβλο.
Ο σημερινός πρόεδρος της Πορτογαλίας γνώριζε
πολύ καλά τον κύριο Σαραμάγκου, αφού η δική του συντηρητική κυβέρνηση το 1991
πρωτοστάτησε, μαζί με την καθολική Εκκλησία, στην εκστρατεία δυσφήμισης του
Κατά Ιησού Ευαγγελίου, του διασημότερου
ως και σήμερα βιβλίου του Σαραμάγκου. Ο Ανιμπαλ Καβάκο Σίλβα τοτε ως
πρωθυπουργός έθεσε βέτο στην υποψηφιότητα του βιβλίου για το Βραβείο Ευρωπαϊκής
Λογοτεχνίας, με το σκεπτικό ότι το
περιεχόμενό του προσβάλλει τους Καθολικούς.
Ο 69άχρονος τότε συγγραφέας απάντησε στις κατηγορίες
τονίζοντας ότι δεν γράφει ενάντια στο Θεό, καθώς τον θεωρεί «δημιούργημα της
φαντασίας μας», αλλά ενάντια στις θρησκείες, που «ποτέ δεν βοήθησαν τους
ανθρώπους να έρθουν πιο κοντά». Σε ένδειξη διαμαρτυρίας άφησε για πάντα την
Πορτογαλία και αυτοεξορίστηκε στη Νήσο Λανθαρότε των Καναρίων Νήσων, οπου έζησε
μέχρι το τέλος της ζωής του.
Αθεος, κομμουνιστής – μέλος του Πορτογαλικού
Κ.Κ. από το 1969 μέσα στη δικτατορία του Σαλαζάρ – και όψιμος μπλόγκερ στα τελευταία χρόνια της ζωής
του, ο Σαραμάγκου ήταν ένας συγγραφέας, με ελάχιστη εγκύκλια μόρφωση. Γιος
φτωχών χωρικών από το χωρικό Αζινιάγκα της Πορτογαλίας, «άνθησε» λογοτεχνικά στο δεύτερο μισό της
ζωής του, μαζί με την «Επανάσταση των Γαρυφάλλων». «Ο πιο σοφός άνθρωπος που
γνώρισα δεν ήξερε γραφή και ανάγνωση», έλεγε ο Σαραμάγκου αναφερόμενος στον
παππού του, στην ομιλία του για την απονομή του Νόμπελ το 1998.
Ο Σαραμάγκου, που αναφερόταν συχνά στην
ταπεινή καταγωγή του, τόνιζε ότι ο ίδιος δεν ήταν τίποτα παρά ο αντίλαλος από
τις φωνές των ανθρώπων που είχε γνωρίσει, ότι οι αφηγήσεις των ανθρώπων
μπλέκονταν με τις δικές του, ό,τι ήταν ο μαθητής των βιοπαλαιστών γυναικών και
ανδρών που σημάδεψαν τα παιδικά και νεανικά του χρόνια.
Από τα σημαντικότερα έργα του εκτός από το
Κατά Ιησούν είναι Η χρονιά που πέθανε ο Ρικάρντο Ρέις, Η Πέτρινη Σχεδία, Η ιστορία της Πολιορκίας
της Λισαβόνας, Όλα τα ονόματα, Ο άνθρωπς αντίγραφο, Περί Τυφλότητας και
πρόσφατα ο Κάιν, το τελευταίο του βιβλίο που εξόργισε ξανά την Εκκλησία και
αναμένεται να εκδωθεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Καστανιώτη.
Ο Σαραμάγκου δεν είχε προκαλέσει μόνο την οργή
της Εκκλησίας. Το κράτος του Ισραήλ τον είχε αποκαλέσει αντισημίτη, καθώς δεν
διστασε να συγκρίνει τον αποκλεισμό της Γάζας με το Άουσβιτς. Ιταλικός
εκδοτικός οίκος – που ανήκε στον Μπερλουσκόνι – απέρριψε την έκδοση
μυθιστορήματός, καθώς ο Σαραμάγκου είχε αποκαλέσει τον πρωθυπουργό της
Ιταλίας «αυτό το πράγμα, αυτό τον ιό που
απειλεί να γίνει η αιτία του ηθικού θανάτου της χώρας του Βέρντι, και θα
μπορούσε να μολύνει τις φλέβες και να καταστρέψει την καρδιά ενός από τους πιο
πλούσιους πολιτισμούς της Ευρώπης». Ακόμα και η Κούβα του Κάστρο είχε δεχτεί τα
βέλη του αμετανόητου κομμουνιστή, που είπε «κατέστρεψε τις ελπίδες μου, έκλεψε
τα όνειρά μου».
Ο Κάστρο πάντως έστειλε λουλούδια στην κηδεία
του Σαραμάγκου, του συγγραφέα που μέσα από τις φωνές των ηρώων του, αναρωτιόταν
«Τι στο διάολο κάνω εδώ στη Γη»;
