Δημοσιεύτηκε στο τεύχος του Δεκεμβρίου της διεθνής έκδοσης του περιοδικού Monthly Review το άρθρο του Αμίν Σαμίρ με τίτλο «Seize the Crisis!».
του Μάκη Ζέρβα
Το άρθρο ξεκινά με ορισμένες βασικές υπενθυμίσεις: Μας επαναλαμβάνει την αρχή της συσσώρευσης (πρωταρχική αλλά και σε διαφορετικά στάδια) του καπιταλισμού, την εκμετάλλευση των φτωχών χωρών από τον ιμπεριαλιστικό Βορρά, ότι η παγκοσμιοποίηση δεν είναι νέο φαινόμενο αλλά έγινε αρχικά τον 17ο αιώνα και τις διάφορες μορφές αμφισβήτησης του καπιταλισμού, π.χ. την οκτωβριανή επανάσταση ή τους απελευθερωτικούς αγώνες στην Ασία και Αφρική. Ο συγγραφέας υποστηρίζει την άποψη ότι η σημερινή κρίση λοιπόν δεν είναι μια απλή οικονομική κρίση ούτε το άθροισμα πολλαπλών κρίσεων, αλλά η κρίση του ιμπεριαλιστικού καπιταλισμού των ολιγοπωλίων, των οποίων η εξουσία κινδυνεύει να αμφισβητηθεί από τους αγώνες της εργαζόμενης τάξης ή ακόμα και περιφερειακών εθνών. Η κρίση αυτή είναι επίσης μια κρίση της ηγεμονίας των ΗΠΑ. Στο τέλος της εισαγωγής ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι το πραγματικό ερώτημα σήμερα είναι αν οι διάφοροι αγώνες των εργαζομένων κατορθώσουν να ενωθούν προκειμένου να προλειάνουν το δρόμο για τη παγκόσμια μετάβαση στον σοσιαλισμό ή αν θα παραμένουν διαχωρισμένοι ή ακόμα και σε αντίθεση μεταξύ τους.
Παρά της ιαχές θριάμβου των φιλελεύθερων οικονομολόγων μετά το 1990 για την πλανητική κυριαρχία του καπιταλισμού, ο συγγραφέας παρουσιάζει στο δεύτερο μέρος ότι η νέα κρίση του καπιταλισμού δεν ήταν μια έκπληξη για τους προοδευτικούς οικονομολόγους. Για να το υποστηρίξει, αναφέρει μία σύντομη ιστορία των κυριότερων κρίσεων του καπιταλισμού. Η πρώτη μεγάλη κρίση παρουσιάστηκε το 1873. Για να την υπερβεί ο καπιταλισμός προχώρησε σε μία ακόμα συγκέντρωση του κεφαλαίου και σε μία παγκοσμιοποίηση των δραστηριοτήτων του, κυρίως μέσω των αποικιών. Οι κινήσεις αυτές οδήγησαν σε αύξηση των κερδών και έδωσαν την «belle Œpoque» («Χρυσή εποχή»), από το 1890 μέχρι το 1914. Αυτή η περίοδος οδήγησε σε ειρήνη και σχετικά αυξημένες εργατικές απολαβές και χαρακτηρίστηκε τότε σαν το «τέλος της ιστορίας». Όμως τελείωσε άδοξα με τους παγκόσμιους πολέμους, την επανάσταση στην Ρωσία και την κρίση του 1929.
Η δεύτερη μεγάλη βαθιά κρίση του καπιταλισμού έγινε το 1971. Η απάντηση ήταν ακόμα μεγαλύτερη συγκέντρωση και παγκοσμιοποίηση του κεφαλαίου που οδήγησαν στην δεύτερη «belle Œpoque» για το κεφάλαιο (1990-2008). Η φρασεολογία επαναλαμβάνεται: οι αστοί αναλυτές υποστηρίζουν ότι το κεφάλαιο οδηγεί σε ειρήνη, ευημερία, και ότι φτάσαμε πάλι στο «τέλος της ιστορίας». Όμως αυτή την εποχή ξεκίνησε και ο πόλεμος του ιμπεριαλιστικού Βορρά ενάντια στον φτωχότερο Νότο και φτάσαμε τελικά στην κρίση του 2008.
Ο σύγχρονος καπιταλισμός κυριαρχείται από τα ολιγοπώλια (ενώ στις προηγούμενες μορφές του τα ολιγοπώλια αποτελούσαν μέρος του συστήματος), τα οποία έχουν πλήρη κυριαρχία και έλεγχο στην διακίνηση των κεφαλαίων. Η νέα μορφή του καπιταλισμού, μετά την κρίση του 1971, χαρακτηρίζεται από έναν «συλλογικό καπιταλισμό» της τριάδας ΗΠΑ, ΕΕ και Ιαπωνία. Η παρακμή ή ο περιορισμός της αστικής δημοκρατίας και η στρατικοποίηση της διαχείρισης του συστήματος αποτελεί αναπόφευκτο προϊόν αυτής της συγκέντρωση της εξουσίας. Αυτή είναι και η μεγάλη διαφορά της σημερινής κρίσης του καπιταλισμού σε σχέση με τις προηγούμενες. Η σημερινή κρίση είναι αποτέλεσμα της αδυναμίας του καπιταλισμού να εξασφαλίσει κέρδη για τα ολιγοπώλια όλης της τριάδας στην οποία προστίθεται και ο καπιταλισμός των αναδυόμενων καπιταλιστικών χωρών, όπως της Ρωσίας ή της Κίνας, και όχι μόνο κέρδη για έναν μόνο τοπικό καπιταλισμό.
Εδώ ο συγγραφέας τονίζει ότι καπιταλισμός του Βορρά δεν αισθάνεται τόσο απειλούμενος από την σημερινή κρίση, ενώ αυτός του Νότου είναι πιο εύθραυστος και γι’ αυτό οι εξεγέρσεις ίσως να ξεκινήσουν από εκεί. Να προσθέσουμε εμείς ότι ο καπιταλισμός του Βορρά έχει σήμερα ένα τεράστιο έλεγχο (συνδικάτα, ΜΜΕ, γενικότερα συνειδήσεις), αλλά παρόλα αυτά θα διαφωνήσουμε με τον συγγραφέα στο ότι δεν αισθάνεται τόσο απειλούμενος, ειδικά μετά την επιδείνωση της κρίσης στην χώρα μας και σε άλλες χώρες της Μεσογείου. Εδώ, όπως υποστηρίζει και ο συγγραφέας στο τέλος, είναι και η μεγάλη ιστορική ευκαιρία της Αριστεράς. Ο συγγραφές υποστηρίζει ότι η διάλυση κι η κατάρρευση αυτών των τριών μοντέλων κατέστησε δυνατή την αποκλειστική κυριαρχία της κοινωνίας από το κεφάλαιο, που σήμερα περιγράφεται ως η νεοφιλελεύθερη φάση του καπιταλισμού.
Στην ερώτηση αν ο σύστημα μπορεί να επανέλθει στην προηγούμενή του κατάσταση, υπάρχει η κυρίαρχη αντίληψη από πολλούς αναλυτές που υποστηρίζουν ότι ακόμα και σήμερα ο καπιταλισμός μπορεί να διασωθεί με μικρές διορθώσεις. Ακόμα και αριστεροί αναλυτές έχουν αποδεχτεί την αρχή ότι οι αγορές είναι λογικές και τελικά θα προσαρμοστούν μόνες τους. Ο συγγραφές όμως υπενθυμίζει ότι έχει ήδη προτείνει την ονομασία της φάσης αυτής σαν «γερασμένου καπιταλισμού», ο οποίος γίνεται επικίνδυνα ασταθής για ενδεχόμενη κατάρρευση λόγω της μετατροπής του σε οικονομικό καπιταλισμό, οπότε οι μικρές διορθωτικές αλλαγές μάλλον δεν θα είναι αρκετές.
Γνώμη του συγγραφέα είναι ότι θα έπρεπε να εξεταστεί η δημιουργία ενός παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος που δεν βασίζεται το αμερικανικό δολάριο. Η στρατηγική της Κίνας περιορίζεται στην προώθηση μιας νέας παγκοσμιοποίησης χωρίς ηγεμονία, κάτι που ούτε οι Ηνωμένες Πολιτείες ούτε η ΕΕ θεωρούν αποδεκτό. Όμως οι αμφισβητήσεις της αμερικάνικης κυριαρχίας έχουν ξεκινήσει και αυτό αποδεικνύουν οι πρόσφατες αποφάσεις του ΝΑΤΟ και των ΗΠΑ για ένταση του πολέμου εναντίον της «τρομοκρατίας».
Το άρθρο τελειώνει με τη διαπίστωση ότι η λύση στην κρίση είναι μόνο ένας παγκόσμιος σοσιαλισμός, ο οποίος θα αρχίσει με συνεργασία του εργαζόμενων του Βορρά και του Νότου και θα λάβει υπόψη του όλες τις ιστορικές εμπειρίες και αποτυχίες των επαναστάσεων και αποτυχιών του 20ου αιώνα.
